شورای عالی حوزه‌های علمیه، بالاترین مرجع تصمیم‌گیر حوزه است که تصمیمات این نهاد در صلاح یا خدای نکرده فساد حوزه، بسیار تأثیرگذار است. در اساس‌نامۀ این شورا آمده است: «در اين اساس‌نامه، به منظور رعايت اختصار، به كليه «مراكز آموزشی و پژوهشی حوزه‏های علميه»، «مراكز حوزوی» و به «شورای عالی حوزه‌های علميه»، «شورای عالی» و به «شورای گسترش حوزه‏های علميه»، «شورای گسترش» اطلاق می‏شود … «شورای گسترش» با هدف رشد، بسط و ارتقای سطح و توان آموزش و پژوهش در زمينه علوم و معارف اسلامی در حوزه‏های علميه، و ايجاد هماهنگی در تهيه ضوابط صدور مدارک تحصيلی آنان، توسط «شورای عالی» تأسيس می‏شود».

همچنین دربارۀ اهمیت جایگاه این نهاد آمده است: «شورای گسترش، بالاترين مرجع تصميم‏گيری در زمينه ايجاد و يا صدور اجازه تأسيس، توسعه، انحلال و صدور مدارک تحصيلی مراكز حوزوی در سطح كشور است كه به آموزش يا پژوهش حوزوی تحت نظر «شورای عالی» مبادرت می‏نمايد».

مشخص است که جایگاه چنین نهادی اهمیت تصمیم‌گیری‌های آن را مشخص می‌کند. همچنین از این جهت است که مقام معظم رهبری دغدغه‌های تحوّلی خود نسبت به حوزه‌های علمیه را به اعضای شورای عالی بارها و بارها تکرار و تأکید کرده است.

با این مقدمه، در سری‌یادداشتی، عملکرد این نهاد را در راستای رسالت خود و تأمین مطالبات رهبری و طلاب بررسی خواهیم کرد.

مقام معظم رهبری:

اصلاح، یا تکمیل نظام آموزشی و تغییر برخی از متون درسی، یکی از اقدامات لازمی است که باید در حوزه انجام شود. ۲۹/۰۶/۱۳۷۶

 باید با دقت در اهداف مورد نظر مقاطع مختلف آموزشی حوزه، تغییر حجم برخی متون و کوتاه کردن طول مدت کلی آموزش، حرکت حوزه علمیه را برای دستیابی به اهداف متعالی تسریع کرد. ۱۳۷۵/۰۶/۱۵

……………………………

تحول در نظام آموزشی و متون درسی ۱

یکی از ضرورات مهم و غیر قابل اغماض دربارۀ حوزه های علمیه، تحول در نظام آموزشی و متون درسی آن است. مقام معظم رهبری نیز از سه دهۀ پیش به این مهم نظر داشته و در دیدارهای مختلف با اعضای شورای عالی حوزه‌های علمیه بر این موضوع تأکید داشته‌اند. اما آنچه روشن است نبود اراده بر تحقق این مهم می‌باشد. البته با توجه به شایع شدن این مطالبه از سوی طلبه‌ها و جمعی از اساتید و فضلای حوزه، مسئولین مربوطه نیز گهگاهی مجبور به اظهار نظر شده‌اند و جالب اینکه معمولا نیز منکر ضرورت تحول در نظام آموزشی نمی‌شوند اما تحول را از زوایۀ دید خودشان معنا کرده و تنها به برخی تغییرات سطحی بسنده می‌کنند. جالب اینکه برخی از اعضای شورای عالی که خود مسئول اقدام برای این مهم هستند، در حقیقت مانع عملیاتی شدن آن هم هستند. برای مثال:

استاد شب‌زنده‌دار در مصاحبه‌ای می‌گوید: «مشکل کتب درسی حوزه، حرکت نکردن هم‌پای پیشرفت علم و نداشتن استانداردهای آموزشی است.» اما در جواب مجری که می‌گوید: «مباحث الفاظ اصول ناکارآمد است و باید روش‌های دیگری جایگزین شود.» این‌گونه پاسخ می‌دهد: «شما بهترش را بیاورید من ضامن آن هستم؛ تعصبی نداریم». یعنی  ایشان مسئول و در واقع فیلتر تحول و تغییر در متون درسی را خودشان می‌دانند و اینکه تحول باید از کانال مشخصی با زوایه دید مشخصی بگذرد. همان‌طور که کتاب‌های «الفائق فی الاصول» و «الرائد فی الاصول» که در واقع مباحث لازمی بود، اما چون متولی خود ایشان بودند به‌راحتی مورد پذیرش قرار گرفت!! اما وقتی در همان مصاحبه از ایشان پرسیده می‌شود :«هنوز بعد سی چهل سال، مرکز مدیریت کتاب حلقات شهید صدر را قبول نکرده است!؟»، می‌گوید: «خب باید برایشان ثابت شود که این [کتاب] بهتر است!» ایشان بعد از برگزاری همایش های علمی با موضوعات نقد مبانی شیخ انصاری(ره) و زوائد علم اصول گفتند: «مطالبی را که مطرح می‌کنید توهین به علمای شیعه است، مراقب باشید به خاطر آن جوان‌مرگ نشوید!».

رهبری از کوتاه کردن دورۀ آموزشی سخن می‌راند، اما ایشان می‌گوید: «صاحب‌نظر و عمیق شدن حداقل ۲۵ سال کار می‌خواهد.» و در یک بیان اغراق‌آمیز به تقلید آموزش عالی ژاپن از مدل آموزشی حوزه علمیه اشاره می‌کند!!» و البته حرف دل خود را چنین بیان می‌کند: «من همچنین تصوری ندارم که یک اصلاحی باید در حوزه انجام بشود! بحمدالله حوزه علمیه، شاید بهترین مراکز تعلیم و تربیت جهان باشد. ما قدر حوزه علمیه را نمی‌دانیم». 

مقام معظم رهبری:

اصلاح، یا تکمیل نظام آموزشی و تغییر برخی از متون درسی، یکی از اقدامات لازمی است که باید در حوزه انجام شود. ۲۹/۰۶/۱۳۷۶

باید با دقت در اهداف مورد نظر مقاطع مختلف آموزشی حوزه، تغییر حجم برخی متون و کوتاه کردن طول مدت کلی آموزش، حرکت حوزه علمیه را برای دستیابی به اهداف متعالی تسریع کرد. ۱۳۷۵/۰۶/۱۵

……………………………

تحول در نظام آموزشی و متون درسی۲

استاد اراکی یکی دیگر از اعضای شورای عالی در مورد وجود زوائد در علم اصول که بسیاری از بزرگان حوزه نیز به آن تأکید داشته و دارند می‌گوید: «برگزاری نشست بررسی زوائد علم اصول، جنایت علمی و توهین به فقهای محقق است!» کسی که نقدهای علمی و عالمانه را برنتابیده و در جوابی غیر عالمانه می‌گوید: «کسی نیم‌بند وارد مسائل فقه و اصول می‌شود و بعدش هم خودش را مجتهد می‌داند و اظهار نظر هم می‌کند و می‌گوید شیخ انصاری یا صاحب کفایه اشتباه کرده‌اند. به تو چه مربوط؟! اصلا از اصول چه می فهمی؟!» و به جای پاسخگو بودن در برابر مطالبات رهبری، با فرار از مسئولیت می‌گوید: «و در این ۴۰ سال به اندازه بیش از هزار سال کار [در حوزه‌های علمیه] صورت گرفته است!».

مقام معظم رهبری:

اصلاح، یا تکمیل نظام آموزشی و تغییر برخی از متون درسی، یکی از اقدامات لازمی است که باید در حوزه انجام شود. ۲۹/۰۶/۱۳۷۶

باید با دقت در اهداف مورد نظر مقاطع مختلف آموزشی حوزه، تغییر حجم برخی متون و کوتاه کردن طول مدت کلی آموزش، حرکت حوزه علمیه را برای دستیابی به اهداف متعالی تسریع کرد. ۱۳۷۵/۰۶/۱۵

……………..

تحول در نظام آموزشی و متون درسی۳

آقای خاتمی یکی دیگر از اعضای شورای عالی می‌گوید: «این زمزمه‌هایی که در حوزه شنیده می‌شود با کتاب‌های شیخ درگیرند، نادرست است!» به عبارتی این آقایان اصلا اعتقادی به تحولی که رهبری می‌خواهند ندارند و بر همین اساس است که ایشان گفته است: «اگر می‌خواهیم خادم اسلام باشیم باید به این درس‌ها و همین کتاب‌ها بها بدهیم؛ به سم‌پاشی‌های این و آن توجه نکنید که فلان چیز زیاد است، باید همین‌ها خوانده شود و همین‌ها می‌توانند ایجاد تحول کنند» اما جواب نمی‌دهد که اگر همین‌ها ایجاد تحول می‌کند پس چرا رهبری تأکید بر اصلاح متون درسی و آموزشی کرده است؟ ایشان در بیانی سطح تحول‌خواهی‌شان را روشن می سازد: «ما واحد تحول کتاب‌های درسی داریم  و تا حالا ۵۰ کتاب درسی را متحول کرده است، تمام مثال‌ها قرآنی شده و تمام مثال‌ها حدیث و نهج البلاغه شده است؛ کجا کتاب‌های قبلی اینها را داشت؟». 

تحول در نظام آموزشی و متون درسی ۴

استاد مروی: «طلبه نمی‌داند، کاربرد این درسی که می‌خواند چیست؟ چون کاربرد درس را نمی‌داند، در تحصیل دلسرد می‌شود، بنابراین هر کتابی که می‌خوانیم باید کاربرد آن را بدانیم.»

«اگر طلبه شش ماه از وقتش را صرف منهج‌شناسی کند و تطبیقاتی در کنارش داشته باشد، ادعا می‌کنم هشت سال از نظر فقهی از دیگران جلوتر است.»

استاد بوشهری: «ما در عین افتخار حال به گذشتگان و آثار آنها، باید تلاش ما این باشد در آن آثار در جا نزنیم و نمانیم، بلکه آن اندیشه و زمانی‌شناسی را به زمان خود منتقل و از آن برای اقتضائات زمان خود بهره‌برداری کنیم.»

 استاد رجبی: «طرح تحول به جسارت برنامه‌ریزی و اقدام نیاز دارد، این کارهای مهم ریسک‌های خاص خود را دارد و اگر قرار باشد به همین دلیل از انجام آن صرف‌نظر شود همواره کارهای پیش‌پا افتاده انسان را از کارهای سرنوشت‌ساز باز می‌دارد.»

این بیانات متین و بسیار پراهمیت را چه کسی و کسانی و چه ارگانی باید جامۀ عمل بپوشاند؟ آیا نباید این مهم را از نهادی مطالبه کرد که خود این آقایان یکی از اعضای آن هستند و باید در مقام پاسخگویی باشند نه طرح دعوا؟؟

البته بماند که مثلا آقای مروی مانند عموم تحول‌خواهان مسئول! دایرۀ تحوّل را این‌گونه مطرح می‌کند که: «باید ضمن حفظ متون اصلی حوزه، محتوای علمی مطابق با نیازمخاطب ارائه شود.» اما معلوم نیست چطور می‌شود اصل متن را حفظ کرد اما محتوای آن را به روز و در خدمت مسائل و نیازهای جامعه؟! 

مقام معظم رهبری:

 نشست و برخاست مدیران حوزه با طلبه‌ها … از جمله نکاتی است که باید در حوزه‌های علمیه توجه ویژه‌ای به آنها شود. (https://eitaa.com/joinchat/623771648C854b150d47) ۱۱ /مهر/ ۱۳۹۵

………………

نشست و برخاست مدیران و مسئولان حوزه و به‌ویژه اعضای محترم شورای عالی نیازی به تحلیل خاصی ندارد و واقعیت‌های عینی گواه آن خواهد بود. در بین مردم بودن و با مردم بودن از خصوصیات انبیا و امامان معصوم(ع) ماست. اکثر روایاتی که از ایشان صادر شده است، نه در منبر و خطبه بلکه وقتی بوده است که یا ایشان در میان مردم بودند مانند بازار، مسجد، و حتی حمام عمومی، یا اینکه مردم در خانۀ ایشان بوده‌اند. البته اقضای تربیت نیز جز این نیست و روش تربیتی همراهی با متربّی را می‌طلبد همان‌چیزی که امروز در حوزه ان را نمی‌بینیم.

کدامیک از این بزرگان در حجرۀ طلاب دیده شده‌اند؟ کدامیک جلسه‌ای صمیمی و راحت با طلاب برگزار کرده‌اند که طلبه‌ها بدون هیچ نگرانی حرف خودشان را بگویند و مطالبه‌ای داشته باشند؟ اصلا کسی از این بزرگواران را در خیابان و کوچه و بازار دیده‌ایم؟ یا نه با چند نفر محافظ شخصی و داخل ماشین شیشه‌دودی دیده شده‌اند و نهایت تواضعشان این بود که در نماز جماعت فیضیه چند دقیقه‌ای در صف طلاب دیده شوند؟ البته انتظار این نیست که در خانه و اتاقشان را باز نگه دارند تا هرکسی هر وقت که دلش خواست ایشان را ببیند که این در زمان با با این حجم از این کارها شاید شدنی نباشد، اما مشکل این است که زندگی ایشان کاملا جدا و به دور از زندگی مردم و طلبه‌هایی شده است که قرار است به دست ایشان تربیت شوند!! طوری که حتی طلبه‌ای هم وقتی ایشان را به صورت اتفاقی در حیاط فیضیه ببیند با دست نشان می‌دهد.

آقا بزرگ تهرانی دربارۀ شیخ عبد الکریم حائری می‌نویسد: وی با طلاب بسیار گرم می‌گرفت و نسبت به امور آنها رسیدگی می‌کرد. شخصا به حجرۀ  طلبه‌ها می‌رفت تا از احوال و اوضاع معیشتی آنها و همچنین از وضعیت درس و بحثشان مطلع شود.

 تجربۀ طلاب بهترین تحلیل است بر اینکه رویهٔ بزرگواران شورای عالی و سایر بزرگان حوزه چه اندازه با سیرۀ معصومین(ع) و علمایی همچون شیخ عبدالکریم حائری قرابت دارد.

مقام معظم رهبری: پرهیز از دیوان‌سالاری‌های شبه‌دولتی … از جمله نکاتی است که باید در حوزه‌های علمیه توجه ویژه‌ای به آنها شود.  (https://eitaa.com/joinchat/623771648C854b150d47) ۱۱ /مهر/ ۱۳۹۵

………………………………………

یکی از مشکلاتی که عموم طلاب درگیر آن هستند همین بروکراسی اداری موجود در حوزه علمیه است. مراکزی مانند مرکز مدیریت دار الشفاء، مرکز مدیریت شعبه جمکران و بخش اداری صدوقی از جمله اداراتی هستند که طلاب با آن درگیر هستند.

بسیاری از طلبه‌ها هنوز هم در برخی کارهای اداری‌شان نمی‌دانند باید به کدامیک از این شعبه‌ها مراجعه کنند. پراکندگی بخش‌های اداری مخصوصا این سه شعبه‌ای که گفته شد آن‌هم خارج از مرکز شهر بودن دو شعبه از آن، باعث سرگردانی طلبه‌ها شده است.

مسئولین بزرگوار می‌توانند با شنیدن حرف‌های طلاب و دردِ دل‌های آنها، خواهند فهمید که این تلقّی در اذهان وجود دارد که بسیاری از کارمندان این بخش‌ها، کار معتنابه اداری انجام نمی‌دهند. بسیار اتفاق افتاده است که وارد اتاقی در این مراکز می‌شویم که سه نفر مشغول هستند اما کار خاصی هم انجام نمی‌دهند و بعضا مشغول کارهای شخصی نیز می‌باشند. یک نفر با یک اتاق را مشغول کرده‌اند فقط برای اینکه شمارۀ مرکز مدیریت طلبه را پرسیده و یک اینتری بزند و برگۀ ارزیابی تحویل دهد. یا یک نفر فقط مسئول پرینت گرفتن گواهی‌هایی باشد که از طبقۀ دیگر ساختمان به اتاق ایشان می‌رسد! به نظر می‌رسد باید شورای عالی با مشورت گرفتن از متخصصانی که ذی‌نفع نیستند، این وضعیت را سامان دهند و چه‌بسا با یک‌سوم این جمعیت از کارمندان محترم نیز بتوان بخش‌های اداری حوزه را اداره کرد.

بخشی از این مشکل را می‌توان با خدمات از راه دور انجام داد. یکی از کارهای خوبی که در این زمینه انجام شده است، صدور گواهی است که هر طلبه‌ای در پنل شخصی خود می‌تواند آن را درخواست کند. یا همین برچیده شدن صف‌های طولانی شهریه بود که البته ناخواسته انجام شد. همین کارها را می‌توان در مورد وصل شدن شهریه بعد از ثبت نمرات امتحان شفاهی یا وصل کمک‌اجاره بعد از تمدید قرارداد اجاره منزل انجام داد. این در حالی است که برای وصل شهریه برخی مراجع عظام باید به‌صورت حضوری مراجعه کرد. یا اینکه برای تمدید کمک‌اجاره باید حضورا اجاره‌نامه را به دفتر شهریه تحویل داد و … .

امروز بسیاری از شرکت‌هایی که خدمات مهم و شبانه‌روزی برای کاربران ارائه می‌دهند به جای استفاده از ساختمان‌های عریض و طویل و کارمندان بیشتر اما با راندمان پایین، اوپراتورهایی در حد نیاز استخدام کرده و با مدیریت خوب آنها، هم کار مشتریان را راحت کرده‌اند و هم راندمان کاری خود را بالا برده‌اند. مانند برخی شرکت‌های ارائۀ اینترنت و … .

اما نکتۀ آخر اینکه امروز بسیاری از اندیشمندان غربی که نسبت به بروکراسی اداری منتقد بوده و آن را فسادزا و موجب پایین آمدن خروجی کار و نارضایتی توده‌ها می‌دانند. البته منظورشان آن مدلی از بروکراسی است که در کشورهای غربی وجود دارد و بسیار متفاوت از آن‌چیزی است که در کشورهایی نظیر کشور ما وجود دارد. لذا اگر ایشان بروکراسی موجود در کشور ما را ببینند نوبت به نقد نخواهد رسید و چه‌بسا قالب تهی کنند.
 

مقام معظم رهبری:

 شناسایی استعدادهای برتر … از جمله نکاتی است که باید در حوزه های علمیه توجه ویژه ای به آنها شود.  ۱۱ /مهر/ ۱۳۹۵

………………………………….

احترام به استعدادها یعنی محترم شمردن عمر طلبه و متربّی، یعنی بالا بردن راندمان کاری، یعنی هدفمند کردن نیروها در رسیدن به اهداف از پیش‌تعیین‌شده. همان مهمی که در حوزه‌های علمیه وجود ندارد.

هر شخصی با هر استعدادی، با هر مدرک تحصیلی که وارد حوزۀ علمیه می‌شود، باید سه سال درگیر مقدمات و ادبیات عرب شود، سپس سه سال دیگر وارد فقه و اصول. دوباره چهار سال دیگر فقه و اصول با شکل دیگری. بعد از اتمام سطح نیز باید سراغ درس خارج برود.

آیا وجود مؤسسات تخصصی نشانۀ احترام گذاشتن به استعدادها نیست؟ جواب منفی است؛ منظور از استعدادیابی این است که این مهم، در نظام آموزشی حوزه به عنوان یک اصل سازمانی پذیرفته شده باشد. شبیه همان رویه‌ای که در دانشگاه صورت می‌گیرد. مثلا دانشجوی پزشکی پس از گذراندن دورۀ عمومی پزشکی وارد یک تخصص شده و در آن ادامه تحصیل می‌دهد. این در حالی است که در حوزۀ علمیه، بیشتر امکانات در اختیار یک رشتۀ تخصصی که همان فقه و اصول است اختصاص یافته است و همان طلبه‌هایی هم که در مؤسسات تخصصی مشغول هستند باید هم‌زمان دروس فقه و اصول را هم بگذارانند. یعنی در کنار ده سال تحصیل سطح حوزه به رشتۀ تخصصی خود می‌پردازند که طبیعی است بسیاری از طلبه‌ها از پایین آمدن کیفیت تحصیل و بازماندن از خیلی مهمات دیگر مانند معیشت شکایت دارند.

مقام معظم رهبری:

در بخش‌های گوناگون کشور، بعضاً کارهای بزرگ و ابتکارات شگفت‌انگیزی به‌دست جوانان انجام می‌شود و در بخش حوزه و طلبگی نیز یقیناً چنین استعدادهایی وجود دارند که باید شناسایی و در حلقه‌های فکری به‌کار گرفته شوند و از آنها مسئولیت خواسته شود.  14/11/1398

…………………………………………

شورای عالی باید توضیح دهد که آیا اصلا حلقۀ فکری‌ای متشکل از جوانان دارد؟! ساز و کاری برای استفاده از فضلای جوان در حوزه وجود دارد؟ جایگاه استعدادهای جوان حوزه، به‌عنوان ممتحنین امتحانات شفاهی، اساتید حوزه، حلقه‌های فکری در شورای عالی، جامعۀ مدرسین، طرح تحول حوزه و … کجاست؟

بدیهی است که منظور از به‌کار گرفتن استعداهای جوان در امور حوزه این است که ساز و کاری دقیق و علمی طراحی شده باشد که هر طلبه‌ای که واجد این شرایط باشد بتواند در آن قالب جای گیرد. نه اینکه گفته شود در فلان دفتر و فلان دایره از طلاب و اساتید جوان استفاده می‌شود.