همایش رونمایی از کتاب روش شناسی اجتهاد صبح امروز در سالن پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی قم برگزار شد. در ابتدای این همایش حجت الاسلام و المسلمین مجتبی رحیمی نویسنده کتاب روش شناسی اجتهاد به سخنرانی پرداخت.

وی در ابتدا از زحمات استاد اکبرنژاد تشکر نمود و توفیق شاگردی ایشان را از نعمت‌های بزرگ خداوند به خود دانست.

نویسنده کتاب روش شناسی اجتهاد در ادامه به بیان سیستم آموزشی حوزه در طول قرنهای گذشته پرداخت و گفت:

مقوم ذاتی برنامه‌های آموزشی حوزه این بوده که طلبه به سطحی از قدرت علمی برسد که به تنهایی بتواند دین را بفهمد و به استنباط احکام الهی از ادله بپردازد. در این دوره، یک طلبه عناوین مختلفی مانند صرف، نحو، رجال، منطق اصول و فقه می‌خواند تا بتواند به این توانایی دست پیدا کند. سالهای زیادی از عمر طلبه برای کسب این مقدمات صرف می شود که می‌توان گفت، امروز سی سال از عمر یک طلبه صرف این مقدمات می شود اما وقتی نوبت به خود اجتهاد می‌رسد، طلبه رها می‌شود و هیچ برنامه‌ای برای هدایت او وجود ندارد.

روشن است که اجتهاد یک پدیده است که بخش‌های مختلفی دارد. به عنوان مثال؛ در فرایند اجتهاد، طلبه باید بداند تا چه حد بررسی اقوال نیاز است یا روش فهم هدفمند ادله نقلی چگونه است و چه روش تفسیری حجیت دارد در حالیکه روش شناسی اجتهاد به درستی در حوزه ما مورد بررسی قرار نگرفته است.

حجت الاسلام رحیمی در ادامه به تبیین برهه‌های مختلف تاریخ فقه و اقتضائات مربوط به آن پرداخت و اهمیت شناخت هر عصر و اقتضائات و نیاز‌های آن را تبیین کرد. وی مقدمه‌های کتب گذشتگان را بهترین راه شناخت اقتضائات و نیازهای زمان آن‌ها دانست. برای مثال؛ نجاشی در مقدمه فهرست خود می‌گوید اهل سنت به شیعیان طعن می‌زنند که شما مصنف و کتاب ندارید و دلیل من برای نوشتن این فهرست نشان دادن کتب شیعه و مصنفات آن‌ها است. شیخ طوسی نیز در مقدمه مبسوط می‌فرماید؛ علت نگارش این کتاب این است که اهل سنت به ما طعن می‌زنند که فقه شما منحصر در روایاتی است که به دست شما رسیده و در فروع  مسائل فقهی که روایت وجود ندارد، فتوا نمیدهید.

وی در ادامه به تاریخچه تاسیس علم اصول پرداخت و گفت: دقت در اولین کتب اصولی نشان می‌دهد تمام عناوین این کتاب‌ها اقتباس از کتب اهل سنت بوده است و ساخته خود ایشان نبوده است. سید مرتضی(ره) و شیخ طوسی (ره)که اولین مصنفین شیعه در علم اصول هستند، بر اساس اقتضائاتی که در زمان آنها وجود داشت  دست به این کار زدند و از حیثیت علمی شیعه، در مقابل طعنه‌ها و اتهامات علمای اهل سنت دفاع نمودند. اما اشکال اینجاست که در قرن‌های بعدی علماء با بی توجهی به ضرورت‌های گذشته علم اصول را با تمام سرفصل‌هایی که سید و شیخ وارد آن کرده بودند، ادامه دادند.

ایشان در ادامه به وجه تمایز کتاب روش شناسی با سایر کتبی که در این زمینه به نگارش درآمده است پرداخت و گفت: امتیاز کتاب روش شناسی به این است که صرفا به بیان تاریخ فقه و اصول نپرداخته و به تحلیل و نقد روش‌ها و مکاتب مختلف پرداخته است و نقاط ضعف و قوت آن‌ها را بیان نموده است.

در ادامه نیز رئیس مؤسسه فقاهت و تمدن سازی اسلامی حجت الاسلام و المسلمین محمد تقی اکبرنژاد به سخنرانی پرداختند.

وی در طلیعه سخنانش به نقش مهم سبک شناسی استنباط در تسریع رشد طلاب پرداخت و گفت: بررسی روش‌های اجتهادی و سبک‌های مختلف استنباط، نقش مهمی در رشد طلبه و سرعت بخشیدن برای رسیدن به فقاهت دارد. همین دغدغه نیز علت شکل‌گیری بسته جامع اجتهادی شد و این کتب کاملا روش‌مند نوشته شده و هر خواننده‌ای به این مطلب ادعان دارد. این دغدغه در کتاب روش شناسی اجتهاد نیز پیگیری شده است.

رئیس موسسه فقاهت در ادامه به بیان فوائد تدوین علوم ارتکازی پرداخت و گفت:

اولین ثمره‌ی این کار این است که باب تقلید در روش‌ها را می‌بندد. یک استاد درس خارج ابتدا باید به بررسی روشهای اجتهادی بپردازد و نخست در روش استنباط می بایست اجتهاد کند و روش درست اجتهاد را پیدا کند نه اینکه بر اساس فهم ارتکازی که از روش اساتید و گذشتگان به او رسیده است، جلو برود و استنباط کند.

ایشان در ادامه به انتقاد از کسانی که مسیر اجتهاد را طولانی تصویر می کنند گفت:

میل به دوردست یا غیر ممکن نشان دادن اجتهاد، برای چیست؟ چرا برخی از بزرگان یا اساتید، زمان لازم برای رسیدن به این قوه را سی سال می‌دانند یا می‌گویند: پس از ۶۰ سال کار فقهی، تازه می‌توان گفت الاحوط؟ یکی از مهم‌ترین علتهای این  مسئله که مربوط به بحث امروز ما است، این است که در روش مرسوم حوزه‌ها حرفی از روش شناسی اجتهاد نیست.

مدیر مؤسسه فقاهت در ادامه به نقد روش اجتهادی شیخ انصاری(ره) پرداخت و گفت:

شیخ وقتی وارد بحث حجیت خبر ثقه می‌شود، ابتدا از آیات قرآن شروع می‌کند بعد سراغ روایات می‌رود و در آخر از دلیل عقل و سیره عقلا بحث می‌کند. این روشی است که شیخ در همه مسائل فقهی و اصولی دارد و دلیل آن این است که ایشان در مسائل سنخ شناسی نمی‌کند. در حالی که اگر به سنخ شناسی توجه می‌شد، در یک مسئله عقلایی مانند حجیت خبر ثقه، نباید تعبدی عمل می‌نمود. این روش تفسیری را مقایسه کنید با روش علامه طباطبایی (ره) در تفسیر آیه نبأ که حجیت خبر ثقه را یکی را از ضرورت‌های حیات اجتماعی انسان می‌شمارد و این آیه را ارشادی و در مقام تذکر به انسانها می‌داند.

ایشان در پایان به آسیب شناسی عدم ورود فقه و فقها به مسائل روز جامعه و مسائل حکومتی پرداخت، و مهم‌ترین دلیل آن را ضعف روش فقاهی و تقلید از روش گذشتگان دانست. در حالی که روشهای فقهی گذشتگان بر اساس ضرورتها و دغدغه‌های خاص زمان خودشان شکل گرفته است و توان پاسخ به مسائل جدید را ندارد.

در انتهای این جلسه، کتاب روش شناسی اجتهاد توسط نویسنده و رئیس مؤسسه فقاهت رونمایی شد.