سی و ششمین نشست از سلسله نشست های ایده پردازی و نوآوری در علوم انسانی اسلامی (نشان) توسط ایده پرداز محترم جناب حجت ‏السلام و المسلمین محمدتقی اکبرنژاد با موضوع «نقش ارتکاز در تفسیر متون دینی؛ انواع و روش‏های کشف آن» و با حضور دکتر اصغرآقا مهدوی و حجت الاسلام دکتر سعید رجحان (اعضای هیئت علمی دانشگاه امام صادق (علیه السلام) مورخ ۲۲/ ۲/ ۱۳۹۷ در دانشگاه امام صادق «علیه السلام» برگزار گردید.

در ابتدای این جلسه دکتر مهدی موحدی بکنظر (مدیر نشست و عضو کمیته علمی مَنا) ضمن خیرمقدم به مهمانان، هدف از برگزاری این نشست های علمی را شناسایی و حمایت از ایده پردازان جوان در حوزه علوم انسانی اسلامی دانست.

حجت‏ السلام و المسلمین اکبرنژاد (استاد حوزه و دانشگاه) در تبیین مسأله از ارتکازات طرفین گفتگو به ویژه شنونده کلام به عنوان یکی از پرکاربردترین قرائن یادکردند. مقصود از ارتکاز «هر نوع تلقی و فهمی است که طرفین گفت‏وگو، پیش از آغاز سخن، نسبت به مسائل مرتبط با آن دارند». ارتکاز از آن جهت مهم است که هر انسانی پیش از اینکه وارد گفتگو شود، دارای تجربه و فهمی از اشیاء، رفتارها و حقایق پیرامون خود است. این تجربه و فهم ممکن است صحیح یا غلط باشد اما گوینده ناچار با مخاطبی با این ذهنیت سخن می‏ گوید. بنابراین نمی ‏توان از ارتکازات او غقلت کرد.

ایده پرداز در ادامه بیان کرد حال با توجه به این نکته باید گفت در راستای اجتهاد به معنی‏ الاعم، نیاز به یک توان تفسیری بالا از متن دینی وجود دارد. در این بین اصول فقه متعارف با محوریت امر و نهی خود را درگیر در مباحث الفاظ همچون عام و خاص، مطلق و مقید و … کرده است. اما باید توجه داشت درک ما از متن دینی در آن زمان بدون توجه به ضوابط ارتکازی هر عصر موجب می ‏شود تا برخی از قرائن لازم برای فهم بهتر متن از دست برود. یکی از مهم ترین این قرائن، ارتکازات است که به عنوان بخشی از آن چیزی است که به زبان نمی ‏آید اما در تجربه زندگی هر زمانی وجود دارد.

این استاد حوزه و دانشگاه در ادامه به احصاء انواع ارتکازات، روش تشخیص ارتکازات مخاطبین وحی و برخی مثال‏ های مطرح در ذیل این موارد پرداختند. برخی از مهم ترین این انواع روش ‏ها عبارتند از: گرایش‏ های طبیعی، عمل بر اساس ظواهر امور، فهم و تجربه عقلایی، استبعادات عقلی، ادبیات شریعت و اقتضائات زمان و مکان.

در ادامه جناب حجت ‏الاسلام دکتر سعید رجحان به عنوان یکی از اساتید داور به ارائه نکات خود پیرامون این ایده پرداختند. ایشان مبحث قدر متیقن در مقام تخاطب را به عنوان یکی از سرفصل‎‏های شبیه به این موضوع مطرح کردند و در ضمن این نگاه به ارتکاز را مخالف همه زمانی متون مقدس مطرح کردند. جناب دکتر اصغرآقا مهدوی (استاد داور نشست) نیز به ریشه‏ دار بودن این موضوع در علم اصول اشاره کردند.

جناب استاد اکبرنژاد در پاسخ به این انتقادات، شباهت این موضوع با مباحث مطرح شده در اصول را رد نکردند اما اشاره کردند که این موضوع برای اولین بار در این قالب بسط داده شده است و البته دلالت‏ های مترتب بر نگاه این گونه به ارتکاز است که به طور معمول در اصول فقه متعارف به آن توجه نمی ‏شود.