آقای رحیمی لطفا توضیح مختصری دربارۀ پژوهش انجام شده بدهید.

_ یکی از مسائل بسیار مهمی که ما در عصر حاضر لازم است به آن بپردازیم این است که دستورات اسلام را بر اساس نظامات قابل فهم و قابل اجرای انسان امروزی بیان کنیم. ما معتقدیم اسلام در هر عرصه ای که وارد می شود نظام طراحی کرده است و نظامات با همدیگر در تعامل و تأثیر و تأثر هستند و در نهایت منجر به شکل گیری یک حیات طیبه ای می شود که انسان را در مسیر عبودیت و بندگی الهی یاری می کند.
در مؤسسه فقاهت و تمدن اسلامی پروژه های مختلفی تعریف شده است؛ یکی از پروژه­هایی که شروع شده است و تا حدودی کارهای آن انجام شده است هرچند به اتمام نرسیده است و پرونده آن باز است پروژه نظام بهداشت در اسلام است. به عنوان نمونه می­خواهم یکی از این مباحثی که در ذیل این عنوان انجام گرفته است را عرض کنم و تا حدودی تأثیرات آن را در جاهای مختلف نشان بدهم. ما به یکی از قواعد بسیار مهمی که در نظام بهداشت رسیدیم و معتقدیم بسیار راهگشا است، هم در تحلیل مسائل مختلف نظام بهداشت و هم در تفسیر ادلۀ نقلی و رفع تعارضی که بین ادلّۀ نقلی ممکن است وجود داشته باشد، اصالت ظهور است.

_ این اصل را بیشتر برایمان توضیح دهید.

_ این اصل می­گوید ما عمل خودمان و حرکت خودمان را برای رفع بیماری که درمان به آن اطلاق می شود یا رفع آلودگی ها که تطهیر به آن اطلاق می شود باید بر اساس ظهورات امور پایه ریزی کنیم. به عنوان مثال اگر لباس من کثیف شد و می خواهم آن را بشورم، آلودگی این لباس باید به ظهور برسد، به صرف این که من احتمال می دهم یک آلودگی در این باشد، این نه انگیزه ای می شود برای این که من رفع آلودگی کنم و نه این که باید همچین انگیزه ای برای من ایجاد شود یعنی تنها زمانی می توانم و باید به سمت رفع آلودگی بروم که آن آلودگی به حد ظهور برسد یعنی خودش را نشان بدهد که البته ظهورات اشیاء مختلف باهم متفاوت است.

_ پشتوانۀ علمی این  و دلیل اصلی شما بر این اصل چیست؟

_ عمل بر اساس ظهورات هم بنای عقلائی بر آن مترتب است، یعنی ما وقتی به زندگی خودمان و دیگران توجه می کنیم می بینیم عملکرد آنها در مواجهه با مریضی ها و آلودگی ها همین مدلی است، یعنی مثلاً وقتی غذاهای خودشان را دور می ریزند که آلودگی در آن به حد ظهور رسیده باشد. سلوک عملی مردم و اعتقاد ذهنی و قلبی مردم همین است، تا وقتی که آلودگی و مریضی به حد ظهور نرسیده است اینها هم عملی انجام نمی دهند، به زندگی معمولی خودشان ادامه می دهند. این سلوک عملی عقلاء است که ما معتقدیم این سلوک عملی بخاطر الزامات عینی زندگی است، یعنی یک پشتوانه جدی و حقیقی دارد که مردم را با همه اختلاف سلایق و اعصار و امثال وادار کرده است که یک سلوک داشته باشند، به اصطلاح یک وحدت رویه در این زمینه داشته باشند و آن هم این است که اگر انسان بنا باشد بر اساس احتمالات در عالم ماده حرکت کند زندگی او مختل می شود.

_ این اصل در کجای فقه و نظام بهداشت خود را نشان می­دهد؟ آیا تفاوتی با برداشت مشهور هم دارد؟

_ اصالت ظهور به شدت در تفسیر و تبیینی که ما از شریعت داریم مؤثر است و ما معتقدیم که شارع در نظام بهداشت دقیقا بر اساس اصالت ظهور سلوک کرده است:
الف. در باب این که آب قلیل به صرف ملاقات با نجس مادامی که متغیر نشده است نجس است یا نه؟ یک قطره خون در یک پارچ آب می افتد و هیچ تغییری در آن ایجاد نمی کند مسأله این است که این آب در ملاقات با این یک قطره خون نجس شده است یا پاک است و می شود از آن استفاده کرد؟ مشهور فقهای ما می گویند این نجس است ولی بعضی از فقهای ما معتقدند مادامی که تغییر حاصل نشده است پاک است. علت این اختلاف هم اختلافی است که در خود روایات ما وجود دارد؛ روایات دو دسته شدند یک دسته نص در این هستند که به صرف ملاقات نجس نمی شود و نجاست آن منوط به تغیّر آن است، بعضی از مفاهیم یا بعضی از روایات وجود دارند که به ذهن می زند که اینها انگار به صرف ملاقات نجس می شوند ولو تغییری نکنند، مثل این که می فرماید الماء إذا بلغ قدر کرّ لم ینجّسه شیئاً، آب وقتی به کر رسید، به اندازه کر رسید دیگری چیزی آن را نجس نمی کند که علمای ما معتقدند این بالمفهوم دلالت می کند که اگر کمتر از کر بود نجس می شود ولو این که تغییری ایجاد نشود.
به نظر ما اصالت ظهور در اینجا بسیار راهگشا است. ما گفتیم که سلوک عملی مردم همین مدلی است و اگر بر اساس اصالت ظهور عمل نکنند اختلال ایجاد می شود، از اینطرف یک دسته از روایات داریم که نص در این هستند آب قلیل به صرف ملاقات نجس نمی شود، پس این سلوک علمی و ارتکاز عقلائی یعنی تلقی مردم از نحوۀ برخورد با نجاسات، و هم دلیل عقل بر این که برخلاف اصالت ظهور اگر کسی بخواهد عمل کند اختلال پیش می آید، همه اینها در جمع بین اخبار مؤید ما هستند. ما روایاتی را مورد عمل قرار می دهیم که نص در عدم نجاست هستند یعنی موافق با ارتکازات عقلاء، سلوک عملی آنها و دلیل عقل. روایات دستۀ دوم را نیز حمل بر تنزیه می کنیم. این وجه جمعی است که اصالت ظهور کمک می کند ما به این وجه جمع برسیم و نهایت آن این می شود که آب قلیل به صرف ملاقات نجس نمی شود و اگر بخواهد نجس شود باید متغیر شود. بله اگر ملاقات کند خوب است از آن استفاده نکنیم یعنی نهی های آن تنزیهی است.
ب. یکی دیگر از مسائلی که وجود دارد و مورد اختلافی هم است اینکه ما در تطهیر نجاسات لازم است حتما باید با آب تطهیر کنیم یا با اشیاء دیگری نیز می شود تطهیر کرد؟ امروزه این مسأله جدی تر هم شده است چون ما به ابزاری دسترسی پیدا کردیم که راحت تر و سریع تر آلودگی ها را از بین می برند. بر اساس همین اصل ظهور ما به این می رسیم که نجاست یا عدم نجاست منوط به ظهور یا عدم ظهور است، یعنی اگر آلودگی(نجاست) ظاهر شد، نجس است و باید پاک شود. اگر آن آلودگی کاملا مرتفع شد و از ظهور افتاد پاک می شود، این اصالت ظهور در  اینجا می تواند به شدت مؤثر باشد و در تفسیر و تبیین روایات دخیل باشد، یعنی بر اساس اصالت ظهور ما معتقدیم که با هر چیزی که بشود آلودگی ها را از بین برد این آلودگی پاک می شود. این که برای مثال شارع آفتاب یا زمین را جزو مطهّرات بیان کردند دقیقاً منطبق بر اصالت ظهور است. یک چیز خاص تنها باعث نمی شود آلودگی ها و نجاسات از بین بروند، اشیاء و امور مختلفی می توانند نجاست را از بین ببرند که یکی از آنها آب است که البته بهترین حالت آن این است که ما از آب استفاده کنیم ولی ملاک در استفاده از آب هم رفع ظهور آلودگی است که این با هر چیز دیگری ممکن است اتفاق بیفتد.