سید محمدرضا حیدری؛ از محققین مؤسسه فقاهت و تمدن اسلامی

یکی از مسائل مهمی که امروزه ایجاد سؤال برای مؤمنین کرده، عزاداری با سبک‌های جدید است. اینکه آیا این نوع عزاداری درست است یا خیر؟ برای پاسخ به این سؤال از ملاک‌های متفاوتی می‌توان استفاده کرد که ما در این یادداشت، این مسئله را از منظر «هدف از عزاداری برای امام حسین (ع)» بررسی می‌کنیم.

روشن است که هر هدفی، راه مخصوص خود را داشته و به وسایل متناسب با آن، نیازمند است. برای مثال، «قرآن کریم» نازل شده تا مؤمنین، با مطالعه روزانهٔ آن، یاد خداوند متعال و آخرت و لزوم رعایت تقوا و عدالت و … را برای خود زنده کنند و در انجام اعمال الهی، انگیزۀ بیشتری داشته باشند. به همین دلیل، در روایات از تلاوت‌هایی که با این اهداف ناسازگاری دارند، نهی شده است؛ مانند تلاوت‌هایی که صرفاً برای صدای خوش و یا با قصد لهو باشد و یا باعث وهن و به مسخره گرفتن آیات الهی شود: «همانا قرآن با حزن نازل شده، پس آن را با حزن بخوانید» «قرآن را با لحن‌های اهل فسق و اهل گناهان کبیره نخوانید» «همانا می‌ترسم بر شما که قرآن را به‌مانند نِی بگیرید (یعنی: قرآن، وسیله‌ای برای مشغولیت و یا سنجش صدای خوش شود)».

اما دو هدف از اهداف و پشتوانه‌های عزاداری، «احیا و زنده نگه‌داشتن امر ولایت» و «یادآوری روزهایی که حاوی پیام‌های مهم‌اند» هستند و امور متناسب با این اهداف، اموری‌اند که به آنها کمک کرده و در راستای آن باشند. از جمله، کسی که می‌خواهد با «عزاداری» به این اهداف دست یابد، باید ویژگی ذاتی «عزا» را در آن رعایت کند و با امری متناسب با «اظهار ناراحتی و غم» به نوحه بپردازد و در این مسیر، از سبک و گفتار باطل و لهوی و اسلوبی که استفاده از آن، مانع توجه به حقیقت مرثیه و پیام‌های آن باشد و یا موجب وهن مرثیه شود، پرهیز کند. باطل و لهو در قرآن و عزای اهل بیت(ع) با دو مشخصه مهم «اضلال عن سبیل الله»(باعث گمراهی از راه خداوند) و «استهزاء»(به مسخره گرفتن آنها) معیّن می‌شود. بنابراین هر سخن یا آهنگ و اسلوب صدایی که به چنین نتایجی منجر شود، مشمول حرمت لهو و باطل می‌شود.

از همین رو، در احادیث بسیاری، از گفتار باطل و و لهوی و رفتار نادرست در عزاداری نهی شده است؛ در آیات قرآن مانند این دو آیۀ شریفه: «از سخن باطل بپرهیزید»(حج/۳۰) و «بعضی از مردم، خریدار سخنان بیهوده هستند تا دیگران را از روی نادانی، از راه خدا گمراه کنند»(لقمان/۶) و در روایات مانند: «دیده گریان و قلب محزون است، اما چیزی که باعث خشم پروردگار شود نمی‌گوییم»، «[در عزا] از فریادهای شیطانی پرهیز کنید»، «عزادار نباید سخن باطل و دور از حق بگوید». روایاتی نیز وجود دارد که به صورت کلی، نهی از شبیه شدن به دشمنان کرده است، مانند: «خداوند به پیامبری از پیامبرانش وحی کرد: به مؤمنین بگو راه و روش و مسلک دشمنان من را در پیش نگیرند(و خود را به شکل دشمنان من نکنند)، که آنان هم دشمن من می‌شوند، همان طور که آنان دشمن من هستند»
ناگفته نماند که سبک و گفتار باطل در عزاداری، می‌تواند ناشی از زیاده‌روی نیز باشد؛ یعنی سبکی از عزاداری که باعث بی‌اختیار شدن فرد شده و در نتیجه، اعمال افراطی‌ای انجام دهد که از آنها در روایات نهی شده است. اینکه امور افراطی در عزاداری چه هستند و مخصوصاً مصادیق جدید آنها، نیاز به بحثی جدا دارد ولی خلاصه آن این است که، به صورت کلی در روایات از جزع شدید مانند کندن مو، دریدن لباس، خش انداختن بر چهره و … حتی در عزای امام حسین(ع) نیز نهی شده و در مقابل، بر گریه بسیار و زیارت ایشان تأکید شده است.

ما باید با الگوگیری از ائمه(ع)، همان‌گونه که ایشان به عزا می‌پرداختند، بدون تفریط و افراط، به عزا بپردازیم و از مصادیق و انواعی که راضی نبوده‌اند، استفاده نکنیم. نه عقب‌تر از ایشان بمانیم و نه جلوتر قدم برداریم، بلکه ملازم ایشان باشیم تا رستگار شویم و با کاری که شروط تقوا در آن رعایت نشود، نمی‌توان به خداوند متعال و ائمه(ع) که بندگان خالص او هستند، تقرّب جست. چگونه می‌توان با اسلوب اشتباه و یا با اشعاری که متّهم به غلوّ باشند، امام حسین(ع) را مسرور نمود؟ درحالیکه او بنده خداوند متعال بود و به این بندگی افتخار می‌کرد و در راه او و دین او به شهادت رسید.

البته لازمۀ جلوگیری از سبک و محتوای انحرافی، معرفی اسلوب و محتوای سالم و در صورت لزوم ایجاد آنهاست که نیاز به هم‌فکری و بررسی راهکارهای مناسب توسط گروهی از مؤمنین متخصص و دلسوز را دارد.

برای مطالعه تخصصی و آشنایی با احکام فقهی در این زمینه، می‌توانید به کتاب «فقه عزا و زیارت اهل بیت(ع)» نوشته «استاد محمدتقی اکبرنژاد» مراجعه نمایید.