بسیاری از صاحب نظران به حق، علت مشکلات فرهنگی و اجتماعی را کم کاری و عدم آمادگی حوزه علمیه می دانند. از سویی همه بر این باورند حوزه خود نیز دچار مشکلاتی است که تنها با تحول و تغییر، اصلاح خواهد شد. پس راه حل مشکلات جامعه در گرو تحول حوزه است. اما این تحول به دست چه کسانی باید رقم بخورد؟ آیا انجام این مهم تنها وظیفه ی مدیران و مسئولان حوزه هاست؟ یا این مسئولیت، تکلیف فرد فرد طلاب هم است؟

ذهنیت بیشتر طلاب بر این شکل گرفته که این مسئولیت تنها بر دوش مدیران حوزه است، در حالیکه تحقق این آرمان با صرف مسئولیت مدیران به نتیجه نمی رسد. ایجاد تحول بیشتر از آنکه بر عهده ی مدیران باشد، بر دوش طلاب و فضلا سنگینی می کند، زیرا ایشان اند که باید از طرح ها و ایده های تحول استقبال کنند و آنها را به کار گیرند. نیز پیگیری تحول و مبارزه با بی برنامه گیری و عدم رشد آن نیز توسط ایشان است. مثل مردمی که برای اصلاح امور خود نیاز به تغییر دارند اما هرگز حرکتی ندارند و فقط منتظرند تا مسئولین دولت برای آنها تغییراتی رقم بزنند.

نقش اساسی و وظیفه ی مهم مسئولان قبلی و فعلی حوزه هرگز قابل چشم پوشی نیست و طبیعتا باید پاسخگو باشند؛ اما مسئولیت سنگین ایشان در عرصه تحول، هرگز از دیگران رفع تکلیف نمی کند. هر طلبه ای در ساختن این جریان مسئول است. آیندگان همانطور که عملکرد مدیران را قضاوت می کنند، جامعه ی طلاب را هم به محکمه می برند. مدیران و جامعه ی طلاب هردو مکمل یکدیگرند. نه مسئولان بدون تبعیت و همراهی طلاب می توانند کاری از پیش برند و نه طلاب بدون حمایت همه جانبه مسئولان می توانند قدمی بردارند. اگر هر دو طیف در تکلیف خود کوتاهی کنند، سرانجامش دست نیافتن به هدف خواهد بود.

تحول در حوزه مانند انقلاب اسلامی است.انقلاب آنگاه پیروز شد که علاوه بر رهبران دینی، مردم هم خود را مسئول ایجاد تغییر دانستند. این تحول زمانی جامه عمل پوشید که ایشان مسئولیت حق خواهی و برپایی حق را پذیرفتند، بر ادعای خود صبر و مقاومت کردند و به وعده ای الهی ایمان آورده و از هیچ مجاهدتی دریغ نورزیدند. تحول هم نیاز به خروشی درونی دارد. احساس نیاز به تغییر باید فراگیر شود. مطالبه ی آن را بدنه ی حوزه باید دنبال کند. جریان های اصلاحی همیشه بر همین منوال است. تازمانی که احساس ضعف در طلاب زنده نشود، تا وقتی که مسئولیت ایجاد تغییر را در خود احیاء نکنیم، نمی توانیم یک جریان موفق در تحول داشته باشیم. پس اولین گام در تحول ایجاد حس مسئولیت پذیری است.

مسئولیت پذیری، زمینی است که بذرها و کشت های تحول در آن کاشت می شود. اگر زمین آماده نباشد و زیر و رو نشود، حتی بهترین بذر در آن پرورش نمی یازد. پس ناچاریم از آماده کردن زمین.

حوزه تنوری است که تا داغ نباشد، بهترین برنامه ها هم در آن مانند زدن خمیر به تنور خنک است. آمادگی حوزه شرط کیفیت رشد است.

پیگیری برنامه های تحولی و مطالبه ی آن از مسئولین، کمترین وظیفه ی طلاب است. مسئولیت پذیری تحول، دغدغه و ناآرامی می آورد که دیگر با بی تفاوتی روی خوشی ندارد و دیگر اینطور نخواهد بود که سالها بگذرد و رشدی به چشم نیاید. توقف بی جا مفهومی ندارد. حس مسئولیت، داغی است در وجود تحول خواهان که تا نیل به مقصود هرگز خنک نمی شود و ایشان را به انجام هرگونه مجاهده ای وامی دارد.

نگارنده بر این باور است حس مسئولیت پذیری تحول هنوز در حوزویان وجود ندارد تا تغییری اساسی رخ دهد. شاهدش توصیه های رهبری در این بیست و هفت سال است که اندکی از آنها جامه ی عمل بر تن کرده و بسیاری در لیست انتظارند. کم نیستند فضلائی که برای تحقق منویات حضرت آقا اندیشه کردند و طرح نوشتند اما زحمتشان بی ثمر شد، زیرا احساس نیازی نبود تا حاجت روا شود.

مقام معظم رهبری(دامت برکاته) در جمع برخی از مسئولین حوزه تاکید می کنند که طلاب هم باید تحول خواه باشند تا آرمان های ما در حوزه تحقق پیدا کند:

« روح تحوّل- يعنى آن فكر تحوّل- را در اينها-طلاب- احيا كنيد. اگر بتوانيد اينها را اين طور تربيت كنيد- كه البته به متن درسى شما ارتباط پيدا مى كند؛ به كار تربيتى هم ارتباط دارد- كه معتقد به تغيير و تحوّل باشند؛ بايد اين گونه بار بيايند. از آن كسانى نباشند كه وضع موجودى را كه در آن قرار مى گيرند، مغتنم بشمرند و با آن خو بگيرند و از آن يك قدم آن طرف تر نروند»(۱)

در بیانات دیگری تاکید می کنند که نیروی بدنه طلاب در ایجاد تحول نقش مهمی دارد:

«ملاحظه مى‏ كنيد آنچه كه در حوزه‏ ى علميه بايد انجام بگيرد، يك حركت سازنده و يك كار ذو جوانب است؛ يعنى فكر و اراده و تشخيص طلّاب- بخصوص نيرويشان- در آن نقش دارد. همچنين مدرّسان و جامعه‏ ى مدرّسين و فضلا و شوراى مديريت و مراجع محترم و معظم در او نقش دارند. يك كار چند بعدى بايد انجام بگيرد. در اين جمع و در اين صفحه‏ ى مشتركٌ فيه، سهم طلّاب چيست؟ آن را جستجو و دنبال كنيد. اين چيزى است كه بايد در بحثهاى شما مورد توجه و تأمل قرار بگيرد و پس از آن، با برنامه ‏ريزى و بدون اندكى وقفه، پيش برويد.»(۲)

در جای دیگر، رهبری معظم تکلیف مسئولیت همه ی ما را روشن می کنند:

«حوزه‏ ها خيلى كار و مسئوليت دارند. مسئوليت، بر دوش همه است و فقط بر دوش مراجع و مدرّسان يا طلاب و فضلاى جوان نيست؛ بلكه هركسى نسبت به توان و امكانات خود در حوزه‏ هاى علميه، مسئوليتهايى دارد.»(۳)

جالب است که حضرت آقا همیشه در کنار مسئولین و بزرگان حوزه، بدنه ی طلاب را هم از قلم نمی اندازند و همواره مورد خطاب قرار می دهند:

« به نظر من، اولين وظيفه‏ ى عاجلى كه پيش پاى دست‏ اندركاران حوزه است اعم از مدرّسان محترم، شوراى مديريت، طلاب و در رأسشان، مجمع نمايندگان طلاب، اين است كه اين سؤال را بررسى بكنيم، ببينيم حوزه چه لازم دارد كه ما بايد آن را فراهم كنيم؟»(۴)

نگارنده هرگز در صدد کم کردن اجر و زحمت فضلائی نیست که برای تحول عمر گذاشته و طرح می نگارند بلکه آن را واجب و ثمره ی حس مسئولیت پذیری ایشان می انگارد اما ایجاد حس مسئولیت بین طلاب را اوجب و اولی می داند. ابتدا باید کاری کرد برای ایجاد همین حس. اگر مطالبه ی تحول جریان شود اما طرح های پسندیده ای آماده نباشند، حرکت ابتر است و اگر طرح های خوب آماده باشند ولی مطالبه ای درکار نباشد، باز هم تغییری اتفاق نمی افتد. پس هردو نیاز است اما با رجحانیت حس مسئولیت پذیری؛ زیرا اگر زمین مساعد باشد، بذر معمولی هم ثمر خوب می دهد اما بهترین بذر در زمین نامساعد هیچ ثمری ندارد و زمین مساعد بدون بذر خوب نیز بی اثر است.

۱. دیدار اعضای هیئت مدیره مرکز جهانی علوم اسلامی،۷۶/۶/۲۴

۲.دیدار  مجمع نمایندگان طلاب ۶۸/۹/۷

۳.دیدار طلاب و فضلای تهران ۶۸/۱۲/۲

۴.دیدار مجمع نمایندگان طلاب ۶۹/۱۱/۴