در دفاع از وضع موجود حوزه این سخن را مطرح می کنند که: روش های اجتهاد در فقه و اصول با سایر رشته های حوزوی همپوشانی دارد و فقه واصول، مادر آنهاست. بنابراین همه طلاب باید آن ها را بخوانند، مگر افرادی که اصلا نمی خواهند در هیچ رشته ای مجتهد شوند!
اما پاسخ:

روش کار در علوم مختلف متفاوت است، مثلا در فلسفه و کلام، شما بر اساس استدلال و صغرا و کبرای عقلی پیش می روید اما در فقه به دنبال کشف دلالت عرفی آیات و کلام معصوم(ع)هستید.
چه نوع همپوشانی بین روش کار در فلسفه با روش کار در فقه و اصول وجود دارد؟ بسیاری از شبهات مطرح در جامعه امروز در حوزه معرفت شناسی فلسفی است که دعوا بر سر مفاهیم بنیادی است و پاسخی صرفا عقلی می طلبد، دقیقا با کدام روش فقهی و اصولی پاسخ آنها داده می شود!؟
دقیقا همین اختلاط روش ها مشکل آفرین است و شما را به نتایجی اشتباه می رساند؛ همچنان که برخی از فقها نیز دچار این اشتباه شده اند و در فقه به خاطر ذهن فلسفی خود، در استظهار متون دینی همچون یک فیلسوف به شمارش احتمالات پرداخته اند و جالب است که گاهی احتمالی غیرعرفی را از میان احتمالات برمی گزینند که قطعا منظور شارع نیست. یا با دخالت دادن احتمالات فراوان غیرعقلایی، مفهوم یک متن دینی را مخدوش می کنند. البته این سخن تازه نیست و علامه وحید بهبهانی (ره) نسبت به اختلاط روش ها در کتاب فوائد حائریه هشدار جدی داده اند:
… أن لا یکون مدة عمره متوغلا فی الکلام، أو الریاضی، أو النحو، أو غیر ذلک مما هو طریقته غیر طریقة الفقه، ثم یشرع بعد ذلک فی الفقه ، فانه یخرب الفقه بسبب أنس ذهنه بغیر طریقته، و ألف فهمه بطریقة الکلام و أمثاله، کما شاهدنا کثیرا من الماهرین فی العلوم من أصحاب الأذهان الدقیقة السلیمة أنهم خربوا الفقه من الجهة التی ذکرناها. (الفوائد الحائریه، ص ۳۴۱)
همچنین می فرمایند:
إذا تشوش الذهن بسبب أنسه بالاحتمالات و الاعتراضات الحكمية و الكلامية و غيرها، و لذا ربما يتكلمون بكلمات يشمئز منها الفقيه غاية الاشمئزاز. و لعدم أنسهم بطريقة الفقاهة يعترضون على أدلة الفقه بأى احتمال يكون، فلا يكاد يثبت عندهم مسألة فقهية.( همان، ص ۳۴۵)

مرحوم مجاهد نیز به تبع استاد خود در مفاتیح الاصول، صفحه ۵۷۸ به همین نکته تصریح کرده است.

برفرض که در مواردی همپوشانی را بپذیریم، چرا باید فردی که می خواهد در کلام مجتهد شود، تمام مباحث اجتهادی فقه و اصول را بخواند؟
از این گذشته، تعداد زیادی از طلاب صرفا می خواهند از تولیدات پایه ای حوزه در تولید علوم پایین دست تر مثل علم تربیت، سیاست و … استفاده کنند و به گونه ای نقش ترویجی داشته باشند که کاری است بسیار ضروری و زمان بر؛ پس چرا باید این افراد کتاب های اجتهادی فقه و اصول را بخوانند؟!
البته مطلب به همین جا خلاصه نمی شود. مساله اصلی، اشکال های اساسی روش اجتهاد موجود در فقه و اصول است، ما معتقدیم روش اسنتباط موجود ناقص و در برخی موارد دچار اشتباه است و اساسا توانایی زایش و تولید علوم انسانی اسلامی را ندارد! این که روش موجود توان زایش و تولید علم ندارد پوشیده نیست، اما این که چرا این گونه است توضیح می طلبد، که البته تفصیل این سخن در این مختصر نمی گنجد.

نویسنده: محمد وحیدی نژاد