در روایت مشهوری که بارها شنیده ­ایم آمده است که امام کاظم علیه السلام فرمودند: «امر به معروف و نهی از منکر کنید، در غیر این صورت بدترین­ های شما بر شما به کار گرفته می­ شوند و در آن صورت خوبان شما دعا می­ کنند ولی مستجاب نمی­ گردد.» (سَمِعْتُ أَبَا الْحَسَنِ ع يَقُولُ‏ لَتَأْمُرُنَّ بِالْمَعْرُوفِ وَ لَتَنْهُنَّ عَنِ الْمُنْكَرِ أَوْ لَيُسْتَعْمَلَنَّ عَلَيْكُمْ شِرَارُكُمْ فَيَدْعُو خِيَارُكُمْ‏ فَلَا يُسْتَجَابُ‏ لَهُمْ.[۱])
طبق این روایت شریف، «تسلط اشرار» نتیجه قطعی ترک امر به معروف و نهی از منکر است و طبیعتاً هر چه منکر بزرگ­تر باشد، وظیفه ما در برابر آن بزرگ­تر خواهد بود و البته عقوبت ترک چنان نهی از منکری هم به مراتب بزرگ­تر و شدیدتر. به دیگر سخن هم نهی از منکر مراتب دارد هم عقوبتی که از ترک آن گریبانگیر افراد می­ شود.

همین طور سنخ و نوع تسلط اشرار نیز تابع منکری است که مرتکب می­ شوند. مثلاً اگر فکر باطل و منحرفی توسط افرادی در جامعه رواج یابد، بر عهده عالمان آن جامعه است که دانش خود را آشکار و آن انحراف فکری را مهار کنند. چون نهی از چنین منکری جز به این صورت ممکن نیست. دانش انحرافی را باید با منطق و استدلال علمی مهار کرد، همچنان که فرد زورگو را باید با قوه قهریه سر جایش نشاند.
حال اگر علمای دین سستی کنند و به خاطر برخی توجیهات، به نقد و بررسی انحرافات فکری همّت نگمارند، به تدریج بدعت­ ها در جامعه و اذهان مردم بی­ اطلاع رخنه می­ کند؛ تا جایی که صاحبان آن فکر در جامعه مقبولیت می­ یابند و مردم با آنان احساس نزدیکی و مؤانست می­ کنند. تریبون­ های عمومی، ارکان تقنینی و اجرایی جامعه در دست صاحبان آن اندیشه قرار می­ گیرد و تسلط فکری آنان به تسلط همه جانبه مبدّل می­ گردد. بنابر این خطر منکرات علمی و بدعت­ های دینی از همه منکرات بیشتر و لذا وظیفه نهی از چنین منکراتی نیز از همه منکرات خطیرتر است؛ تا جایی که سستی علما در انجام چنین وظیفه سنگینی شدیدترین عقوبت­ ها را به دنبال خواهد داشت. (قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص‏ إِذَا ظَهَرَتِ‏ الْبِدَعُ‏ فِي‏ أُمَّتِي فَلْيُظْهِرِ الْعَالِمُ عِلْمَهُ فَمَنْ لَمْ يَفْعَلْ فَعَلَيْهِ لَعْنَةُ اللَّهِ.)[۲]
با کمال تاسف باید گفت آنچه اکنون در جوامع اسلامی شاهد هستیم، تسلط همه جانبه اشرار و کفار بر ارکان فکری و اجرایی این جوامع است.
تفکر مدرنیته با همه مختصات کفر آمیزش سراسر دانشگاه­ های جوامع اسلامی را در نوردیده است! شیوه­ های کشور داری مدرن در ابعاد گوناگون به عنوان مسلّماتی غیر قابل تغییر در کشورهای اسلامی رخنه کرده است. روش تعلیم و تربیت غربی به عنوان اصل مسلّم مورد پذیرش همه مسلمانان واقع شده است.بانک­داری ربوی به شکل کنونی تنها شیوه اقتصادی ممکن در سطح کلان اقتصادی است و تنها به توجیه و اسلامیزه کردن برخی ظواهر شدیداً ربوی آن پرداخته­ ایم و… .

خلاصه این که نتیجه سستیِ عالمان حوزه در چند صد سال اخیر، تسلط اندیشه مدرنیته بر جوامع اسلامی در بعد فکری و اجرایی است. اگر آن زمان که اندیشمندان سکولار و اومانیستِ غربی در حال تئوری پردازی­ های فلسفی، سیاسی، اقتصادی، روان شناسی و… بودند و نظامات گوناگون فکری و اجرایی خویش را پی ­ریزی می­ کردند، حوزه­ های علمیه متوجه بزرگی آن منکر می­ شدند و فضای فکری و مباحث حوزه را به آن سمت و سو می­ بردند، امروز شاهد سیطره عظیم فکری غرب بر خویشتن نبودیم.

اگر علمای حوزه در آن زمان فرزند زمان خویش بودند و می­ دانستند که اگر آن اندیشه­ های ناصواب را با اندیشه صواب پاسخ ندهند، روزی بر فضای فکر و اندیشه جوامع اسلامی هم تسلط خواهد یافت، قطعاً امروز خیلی جلوتر از وضعیت کنونی بودیم.
آنچه درد آور است و غیر قابل باور این که، امروزه هم برخی در کسوت علم و روحانیت می­ خواهند بر همان شیوه سلف پیش بروند و حاضر نیستند قدر نعمت انقلاب را بدانند و در سایه این نعمت بزرگ کاستی­ های گذشته را جبران کنند. امروزه به برکت نعمت انقلاب، ما باید فقه اسلام را در قالب حکومت اسلامی پیاده کنیم و همه ارکان کشور را بر مبنای فقه اسلام اداره نماییم.

درست است که به خاطر کم کاری­های گذشته دستمان خالی است، اما اگر آستین همت بالا نزنیم و با عدم ورود در عرصه تولید علم برای نظام اسلامی نعمت بزرگ انقلاب را ناسپاسی کنیم، باید منتظر باشیم تا به حکم سنت لا یتغیر الاهی که «تسلط اشرار» در نتیجه ترک نهی از منکر است، همین مقدار عزت، استقلال و امنیت را هم که به برکت نعمت انقلاب به دست آورده ­ایم از کف بدهیم و تسلط فکری اشرار، همچون گذشته ختم به تسلط همه جانبه شود!
نویسنده: مهدی برزگر