چاه کندن با سوزن و کوه کندن با مژه!!!

?فهم عالمانه دین آن هم پس از ۱۲۰۰-۱۴۰۰ سال، بی شک کاری دشوار، فنّی و دقیق است و قطعاً کاری زمانبر، طاقت فرسا و دشوار است. برای همین نیز از هر کسی با هر استعداد و همّتی بر نمی آید و اهل خود را می طلبد.
شناخت ادله ای که می تواند میان ما و خدای متعال چه در مقام کشف حکم الله واقعی و چه در مقام کشف حکم ظاهری، حجت باشد، کار سهلی نیست.
فراگیری قواعد تفسیری که بتوان متون دینی را اعم از کتاب و سنت درست فهمید و بسیاری از تعارضات صوری را به توافق بدل کرد، کاری بس دشوار و دقیق است.
و البته علوم دقیقه دیگری که برای اجتهاد بایسته است و در مقدمات اجتهاد از آن بحث می شود.
بنابراین این حرف که اجتهاد در دو سال به دست می آید، رسواتر از آن است که نیاز به بحث داشته باشد. آدمی در دو سال مکانیک حرفه ای هم نمی شود، بماند که دین شناس حرفه ای گردد!
?اما از آن سو آیا اجتهاد یا همان فهم عالمانه دین، چیزی شبیه چاه کندن با سوزن و کوه کندن با مژه هاست؟! ترسم از این است که مصداق حدیث شریف «لایُرَی الجاهلُ إلّا مُفرِطاً أو مُفَرِّطاً» باشیم. چرا باید دین شناسی تا این اندازه سخت باشد؟ از این سختی چه کسی سود می کند و چه کسی زیان! چرا در حوزه ما میل به سخت نشان دادن دین شناسی رو به ازدیاد است؟
قرآن خود را کتاب “مبین” و “یسر” معرفی می کند و می فرماید:
وَ ما أَرْسَلْنا مِنْ رَسُولٍ إِلاَّ بِلِسانِ قَوْمِهِ لِيُبَيِّنَ لَهُم‏(ابراهیم،۴)
بِلِسانٍ عَرَبِيٍّ مُبينٍ (شعراء،۱۹۵)
وَ لَقَدْ يَسَّرْنَا الْقُرْآنَ لِلذِّكْرِ فَهَلْ مِنْ مُدَّكِرٍ (قمر،۱۷)
كَذلِكَ يُبَيِّنُ اللَّهُ آياتِهِ لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ يَتَّقُونَ (بقره،۱۸۷)
از آن سو اهل بیت نیز به زبان مردم سخن می گفتند و اهل تکلف نبودند. بگذریم از اینکه عمده روایات علمی، نقل به معنای روات هستند. با این وصف چرا باید فهم کلام شارع تا این اندازه دشوار باشد.
می فرمایید: به خاطر فاصله زمانی نیاز به کار رجالی و بررسی های بیشتر هستیم.
اشکال ندارد؛ اما چقدر؟!
?به باور حقیر اجتهاد جداً کار پیچیده ای است و بلکه بالاتر اجتهاد مصطلحی که امروز در حوزه است، خود را از ضابطه ها و قاعده های بسیاری محروم کرده است که ما در بسته جامع اجتهادی بدان پرداخته ایم. ولی با این حال، به اندازه ای پیچیده نیست که یک طلبه درس خوان خوش استعداد و نه نابغه، نتواند در مدت زمان مثلاً ده سال به آن برسد. راستی فهم اینکه چگونه باید وضوء گرفت و نماز خواند بیش از این زمان می طلبد؟ مگر بناست کدام شَقُّ القَمَر را بکنیم؟! بناست از روی آیات بیّن و روایاتی که اغلب پرسش و پاسخ هستند، بفهمیم که چه اعضایی چگونه شسته می شوند. یعنی فهم این بیست و پنج سال زمان می خواهد؟!
?بگذریم از اینکه از اساس این اجتهاد برای دین امروز ما کافی نیست. امروز ما نیازمند اجتهادهای حرفه ای تر هستیم. فقهایی که بتوانند دقیقاً ناظر به مسائل اقتصادی و بلکه نظامات اقتصادی دنیای خودشان نظر نهایی بدهند و به نام موضوع شناسی از حل مسأله طفره نروند. من مانده ام اگر دوره عمومی اجتهاد بیست و پنج سال طول بکشد، اجتهادهای تخصصی چند سال طول خواهد کشید؟!
?اگر قدری در تاریخ فقاهت به عقب برگردیم، تا قبل از ظهور شیخ انصاری(ره) اجتهاد شیعه هم از تمام عناصر فقاهت برخوردار بود و هم از پیچیدگی ها کاذب و خودساخته در امان! آیا کسی در اتقان اجتهاد علامه حلی(ره) یا علامه وحید(ره) یا میرزای قمی(ره) یا صاحب جواهر(ره) تردید دارد؟ قبل از شیخ اجتهاد شیعه پیچیدگی های طبیعی یک علم را داشت. اما با ظهور شیخ، فقه شیعه در دامن احتمال سازی های بی مورد و قیل و قال های افراطی گرفتار آمد. هم اجتهاد سیر احتیاطی گرفت و هم در پیچ و خم های خودساخته گرفتار آمد. بله این است داستان اغلاق در اجتهاد.
?برخی می گویند: اجتهاد پیشرفته است و برای همین نیز پیچیده تر شده است. از ایشان می پرسم: ملاک پیشرفت چیست؟ آیا ملاک، پیچیده کردن راه حل مسائل تکراری است یا توانایی در حل معضلات پیچیده تر مستحدثه؟ آیا کسی می تواند ادعا کند که روش شیخ قدرت حل مسائل دشوار را فراهم آورده است و اجتهاد پیش از شیخ توانایی آن را نداشته؟. یا نه! روش شیخ هنرش این است که همان مسائل هزار ساله مانند معاطات و خبر واحد و طهارات ثلاث و غیره را به معضل بدل نماید و در نهایت نیز از فتوا در چیزی که هزار سال فتوا گرفته، درمانده شده، به احتیاط رجوع کند؟!
من مانده ام و کلی سوال! من مانده ام که چرا فهم دینی که معلم دارد. کتاب دارد، بیان دارد باید تا این اندازه سخت و دشوار و بلکه بر فراز قله قاف باشد!

◾️محمد تقی اکبرنژاد