حوزه علمیه افراد موفقی را در رشته های مختلف چون تبلیغ، فلسفه، کلام و … تجربه می کند. کسانی که مایه ی افتخار لباس روحانیت می شوند و بر آبروی هزار ساله ی آن می افزایند. ایشان همیشه از طلبه بودن ابراز خرسندی دارند و سعادت خود می دانند، قدم زدن در راه پیروزی اسلام را.

آنها بی شک خود را مدیون حوزه می دانند و متقابلا حوزه هم به چنین افرادی افتخار می کند اما این موفقیت بیشتر از آنکه مرهون برنامه و مدیریت حوزه باشد، صدقه سرِ پیگیری و برنامه خود شخص است. دغدغه ای که تا رسیدن به هدف هیچگاه وی را رها نکرد و سد محکمی در برابر مشکلات بود. حرکت خودجوشی که به خاطر سربلندی پرچم اسلام همه کاری می کند و وقتی ضرورتی را می بیند چون شهید مطهری به سوی آن روانه می شود. متاسفانه حوزه برای این موفقیت ها برنامه ای ندارد و مثل یک پیروزی اتفاقی هستند که شاید اتفاق بیفتند و شاید … ، در صورتی که می توان برنامه ای موفقیت آمیز برای عموم طلاب داشت تا آینده روشنی در آن دیده شود.

خروجی سیستم حوزه عموماٌ طلابی هستند که حدود بیست سال بلکه بیشتر اشتغال به تحصیل دارند و هنوز به درس های اصول عملیه و خیارات مشغول هستند. یا درس می گیرند و یا درس می گویند. در کنار یک سواد معمولی فقهی، توان یک منبر معمولی را بر حسب تجربه کسب کرده اند نه بیش تر. درسهایی را فرا گرفته اند که اگر آنها را به کل فراموش کنند، باز خلأیی را احساس نمی کنند در حالیکه هیچ رشته ای این گونه نیست. هیچ پزشکی را نمی یابید که اگر واحدهای تخصصی دوران دانشگاه را فراموش کند، بتواند به طبابت خود ادامه دهد. اگر متخصصین علوم حوزوی واقعا از مسیر عمومی عبور کرده باشند، امروز باید تعداد آنها به دهها هزار نفر برسد و غیر متخصصین شمارش شوند در حالیکه واقعیت خارجی عکس آن را نشان می دهد. متاسفانه گل های حوزه در بین کویر به چشم می آیند نه اینکه بنابر ذائقه ی مخاطب، در گلستانی پر از گل دیده شوند.

هرکسی باید برای خود جایی پیدا کند و چه بسیار استعدادها که به غلط می روند و حیف می شوند. چقدر زیاد به چشم می آیند کسانی که ضرورتی را درک می کنند اما به اشتباه. حوزه تضمینی برای آینده ندارد. شاید دریچه ای برای مسئولیتی باز شود و عده ای مشغول. خیّری بیاید و مدرسه ای در جایی بزند و عده ای به تدریس در آنجا وقت گذارند و من نمی دانم اگر این خَیّر پیدا نشود، حوزه برای وضع فرهنگی آن مکان چه اقدامی می کند. احتمال دارد مرکز دیگری بر صف مراکز پاسخگویی به شبهات دایر شود و نیروهایی را طلب کند. می توان حدس زد که مقاله ای نوشته شود و بتواند نظریه ای نو برای یکی از مشکلات ارائه کند اما می توان به این هم فکر کرد که چنین مقاله ای نوشته نشود. عده ای حافظ قرآن شوند و به نشر آن پردازند و به حق تمام مشکلات را از عدم انس با قرآن بدانند. عده ای از وضع فرهنگی کشور برنجند و وارد سیستم تبلیغ شوند. طلبه ای بنابر استعداد و علاقه اش درباره تاریخ تشیع فعالیت کند و میدان نیاز را در آن تشخیص دهد. عده ای را برای این دغدغه همراه خود و اقدام به تأسیس موسسه ای کند. اما اگر چنین طلبه ای نباشد، باید برای تاریخ تشیع عزای جداگانه ای گرفت. طلبه ای دیگربه امید اجتهاد کارآمد درباره خلأهای فقه و اصول تلاش کند که دغدغه حضرت روح الله (ره)[۱] بود و خدا نکند از این تلاش خسته شود.

اما با تمام این فرضیه ها، شاید هیچکدام از اینها اتفاق نیفتد. آنگاه عده ای که می توانستند این کارها را انجام دهند، مثل عموم طلبه ها به تحصیل و تبلیغ معمولی بپردازند. و بدتر اینکه طلاب تبلیغ هم نروند بنا بر مشکلی که برای خود می تراشند.

حوزه حتی برای منبر و روضه خوانی هم آموزش منظم نمی گذارد. آن روحانی عزیزی که مرکز تخصصی تبلیغ را راه اندازی کرد، اگر این دغدغه برایش پیش نیامده بود و مثل بسیاری دیگر، فقط گلایه از سیستم داشت، امروز طلاب در کدام موسسه، روش تبلیغ و منبر را آموزش می دیدند؟

آیا حوزه طوری برنامه ریزی کرده بود که مثلا الآن در رشته روان شناسی صد نفر کارشناس اسلامی داشته باشیم؟ فیضیه برای مجتهدین درجه دو که حضرت آقا در سال شصت و چهار مطالبه کردند[۲]، برنامه ای دارد یا اینکه منتظر است شاید خود آنها زمانی ظهور کنند؟

این احتمالات و سوالات تمامی ندارند که کتابی هزار فصل هستند به دنبال خواننده ای برای نجوا کردن به امید حرکتی نو.

باز هم می گویم حوزه موفقیت های خوبی دارد اما دغدغه نگارنده این است که بگوید موفقیت های حوزه باید نظام مند باشد. برای آینده برنامه ریزی و هدف مشخصی را دنبال کند. چشم انداز روشنی را در جلوی حرکت های خود ببیند نه اینکه دل خویش به حرکتهای اتفاقی خوش کند. برنامه ای که رشد کیفی و کمی داشته باشد. بیشترین بهره از امکانات و استعدادها.

دلخوشی گاهی و گاهی تنگ دل
دل نخواهی تنگ، رو زین تنگنای[۳]

[۱] روحانیت تا در همه مسائل و مشکلات حضور فعال نداشته باشد، نمی تواند درک کمد که اجتهاد مصطلح برای اداره جامعه کافی نیست. (صحیفه نور، جلد۲۱، صفحه۲۹۲)

[۲]  بیانات در دیدار جمعی از طلاب و روحانیون. ۲۹/ ۶/ ۱۳۶۴.

[۳] مولوی، دیوان شمس، غزل ۲۹۰۲.