گفت: سبب اینکه اکثر طلاب به اجتهاد نمی رسند، همت ضعیف آنهاست.

گفتم: ضعف اراده یکی از علت های ناکامی در اجتهاد است، اما تأثیر طولانی بودن مسیر اجتهاد بیشتر از ضعف اراده نباشد، کمتر نیست.

گفت: پس چطور اکثر مجتهدینِ بنام، در سنین جوانی این ملکه را کسب کردند؟ مگر نه این است که همین کتابها را خواندند و به مراتب بالای علمی رسیدند؟

گفتم: اولا مجتهدین بنامی که می گویی، چند درصد از جمعیت کل طالبان علم هستند؟ اگر یک نظام علمی، سالم و پویا باشد، باید در اکثر قریب به اتفاق موارد نتیجه بخش باشد. نه اینکه مجبور شویم برای استدلال به سلامت آن نظام علمی، به موارد انگشت شماری که با تکیه بر استعداد و تلاشهای خاص خود به نتائجی دست یافته اند، تکیه کنیم.

ثانیا: واقعیت خارجی هم این است که ایشان طبق این برنامه آموزشی فرسایشی حرکت نکردند. آنها تنها ملزم به فهم قواعد و رعایت آنها بودند نه فهم و توضیح عبارت هایی رمز گونه. امروزه مانع بزرگ، مباحث زائد و عبارت های پیچیده و خسته کننده است که نفس علم آموزان را می گیرد. مباحث زائد، دیوارهای بتونی بین طلاب و فهم دین هستند که همه، تازه بعد از عبور از آن متوجه بی ثمری آن می شوند. اصول فقه که شالوده ی فهم دین است، در یک جلد خلاصه ختم می شد، اما امروز در ده ها جلد آن را تعلیم می دهند. طبق روند حاضر اجتهاد دری نایاب است اما اگر متون اصلاح شوند و زوائد حذف گردند، هم نا امیدی طلاب رفع می شود و هم بر شمار عالمان دینی اضافه می شود.

حقیقت این است که ما این قدر از قافله جهانی عقب افتاده ایم که دیگر مجالی برای قدم زدن در کویر بی انتهای علوم بی فائده نداریم! اگر بدویم هم معلوم نیست به این زودیها این قافله را درک کنیم. منتهی نمی توان هم سنگ های سُربی حمل کرد و هم قصد دویدن داشت!