از مهمترین سوالاتی که پس از انتصاب امیدبخش ریاست حوزه های علمیه کشور به ذهن می رسد، شیوه برخورد با پدیده «مدیریت در سایه» است، بی گمان قوت و قدرت اثر گزاری این مسئله در حوزه بقدری است که هر کاندید ریاستی قبل از پذیرش مسئولیت بایستی به آن بیاندیشد و پاسخ درخوری برای آن بیابد. بویژه شخص آیت الله اعرافی که از روحیات مدیریتی انقلابی حظی برده اند و بطور طبیعی علاقه مندند موفقیت نسبی در جامعه المصطفی را باردیگر در حوزه تجربه نمایند.

همانطور که می دانید مسئله دخالت های فرا قانونی در دائره وظائف مدیران نهاد های مختلف، اتفاق تازه ای در کشور نیست. همواره در نهاد های دولتی و خصوصی رفتارهای غیر حرفه ای و آسیب زایی وجود دارد، که بوسیله اهرم فشارهای آشکار و نهان برای تاثیرگزاری برتصمیم گیری مدیران و تغییر آن بسوی امیال و اهداف اهل قدرت تلاش می کنند. لابد بارها در لابه لای اخبار جرائد و فضای مجازی عنوان دولت در سایه، مرد در سایه و امثال آن را شنیده اید و از خود سوال کرده اید، چگونه چنین چیزی ممکن است؟

متاسفانه باید گفت این پدیده تقریبا از ابتدای شکل گیری ساختار امروزی پس از انقلاب، ارکان مدیریتی حوزه را درنوردیده است. از همان ابتدای امر جریان هایی در حوزه با ساختار سازی و انضباط در ابعاد مختلف آموزشی، پژوهشی یا تبلیغی و خدماتی مخالف بودند و ریل گذاری های عقلائی و بدیهی را یا به اسم دانشگاهیزاسیون حوزه محکوم یا به اسم خدشه به استقلال حوزه و مرجعیت هُو می کردند و مانع از پوست اندازی و تطبیق حوزه با شرائط و اقتضائات زمان خود می شدند.

در چنین فضائی قانونگذاری بویژه فرآیند سازی های آموزشی و پژوهشی تا زمانی جایز خواهد بود که به نگرش ها، روش ها و ساختارهای سنتی نزدیک نشوند و مقبولیت و سرمایه اجتماعی ایشان در میان اساتید و طلاب در خطر نیافتد. به همین دلیل معدودی از صاحبان کرسی های تدریس در سطوح عالی، برخی از آقازادگان و متنفذین و طیفی از مریدان و علاقه مندان آن ها دانسته یا ندانسته آتش بیار معرکه ای  شدند، که نتیجه آن عقب افتادگی حوزه از افق حرکت انقلاب بود. از آن پس هرگاه صحبت از استقلال در تصمیم گیری و نفوذ اجرایی مدیر حوزه است، پای مسئله ای به نام «مدیریت در سایه» به میان می آید و چون خوره به جان جایگاه و برش مدیریت می افتد و تا تبدیل آن به امری تشریفاتی ول کن معامله نیست.

سایه ها در حوزه لزوما از محفل یا بیت خاصی خط نمی گیرند، بلکه بیشتر نوعی اندیشه شایعند که در مواجهه با تصمیمات انقلابی ظهور و بروز کرده و در کمترین زمان ممکن طرفداران خود را در تمامی سطوح و سلایق جمع می نمایند و از کانال ها و روش های مرسوم همچون شبهه افکنی، ایجاد ترس کاذب برای بزرگان، برجسته کردن نقاط ضعف، تحقیر ایده و … برای شکستن اراده مدیر استفاده می کنند. سایه ها بطور نامحسوس تمامی دستورالعمل ها و تصمیمات مدیر را رصد و تحلیل و بررسی می نمایند و مراقبند بدون گزینش و تایید آن ها، قانونی تصویب نشود یا حتی بعد از ابلاغ در میدان اجرا به دست انداز های عجیب و غریبی گرفتار شود که تحمل هزینه های آن برای مدیرانقلابی گران و در اغلب موارد غیر قابل تحمل باشد. از تماس های مکرر تلفنی و نامه نگاری ها گرفته تا پیغام ها، پسغام ها و درگوشی ها! عده ای دست به کار می شوند؛ برخی حامل نگرانی از عواقب کار و انشقاق حوزه ،  برخی حامل مصلحت سنجی و الان زمانش نیست و تعدادی با داعیه حفظ قدر و منزلت مدیر. و البته تعدادی هم یاد و خاطره شکست های قبلی مدیران را زنده نگه می دارند تا کسی بیکار نماند و احساس وظیفه جولان دهد و تا می توانند بر یاس بیافزایند.

سایه ها بدلیل نفوذ معنوی و بالاتر از آن حضور مهره های نفوذی شان در ساختار حوزه خبرهای دست اولی از برنامه ریزی ها، آیین نامه ها و عزل و نصب ها بدست می آورند که برخی اوقات خیلی زودتر از ابلاغ و پوشش رسانه ای است. از این رو برای جو سازی کار سختی در پیش ندارند و باصطلاح همیشه یک گام جلوتر از انقلابیون هستند، برای شناسایی سایه ها و بلایی که سر مدیریت نهاد حوزه در می آورند کافی است از طریق برهان إنّی و توجه دادن به آثار این مسئله در جای جای سازمان حوزه و جامعه هدف، دست نامرئئ سایه ها آشکار و بر بصیرت آحاد طلاب و اساتید افزوده شود.

ادامه مطلب را در بخش دوم، پی بگیرید.

نویسنده: محمد نهاوندی فر