نویسنده: هادی چیت ساز

اشاره

در اولین نوشته از این سلسله یادداشتها، به شرح ادعای برخی از مخالفین تغییر کتب درسی، مبنی بر وجود فوائدی در متون پیچیده ی فعلی پرداختیم و یادداشت دوم را به نقد و بررسی برخی از موارد پیش گفته اختصاص دادیم. در این یادداشت به نقد و بررسی بخش دیگری از فوائدی که برای متون پیچیده و قدیمی کتب درسی حوزه ها گفته می شود، می نشینیم.

آشنایی طلاب با میراث گذشته!

آری، آشنایی طلاب با میراث گذشته ی علم، واجب است اما باید راه کاری بهتر از این برگزید، تا هم کارآمدتر باشد و هم وقت کمتری بگیرد. برای تحقق این غرض ابتدا باید اصول مواجه شدن با یک متن و برداشت از آن، به صورت آموزشی تنظیم شوند. اساتید فقه و اصول، تجربه ها و ارتکازات خود در مواجهه با متون را، به تفصیل در آورند تا آیندگان به جای اینکه عمری در رفت و آمد باشند؛ قبل از شروع به کار اجتهاد، از آن بهره برند و رشد بیشتری داشته باشند. (البته این در بهترین حالت ممکن است که استادی نکاتی را بیان کند تا طلاب بتوانند بعد از فارغ شدن از سطح، کتابهای دیگر را به راحتی فهم کنند.)

یکی از نکاتی که در فهم کتب علما موثر است، اصطلاحات علمی است که ایشان به کار می برند. چرا ما مجموعه ای از این اصطلاحات نداریم تا قبل از تحصیل فقه تخصصی با آنها آشنا شویم؟ به عنوان نمونه، مؤلفان گاهی از کلمات مترادف استفاده می کنند. مثلا کلمه ی “اتفاقاً” هم به معنای “ناگهان” به کار می رود و هم به معنای “هم عقیده بودن جمعی”. همچنین کلمه “اصل” گاهی به معنای اصل فقهی و اصولی است و گاهی به معنای هرگز. برای ورود به هر علمی ابتدا باید زبان آن دانش را یادگرفت و بعد وارد شد وگرنه چاره ای از تکرارهای زائد نیست. تعلیم متون تخصصی فقه و اصول، قبل از آشنایی با زبان آنها، مانند آموزش دیدن در اتاق عمل است بدون اینکه به زبان پزشک جراح آشنا باشی.

در کنار تنظیم اصطلاح نامه و تدریس آن قبل از تحصیل فقه و اصول، اگر متونی را از کتب قدما در موضوعات متفاوت برگزینیم و فهم آنها را به صورت روشمند به طلاب آموزش دهیم، هم ایشان را به جای آشنایی با چند کتاب محدود، با مجموعه ای از کتب و متون دیگر آشنا کرده ایم و هم تسلط لازم در طلاب به خوبی پدید می آید.

روش ناکارآمد دقت لازم فهم روایات

اما دقتی که برای فهم متون روایی از آموزش این متون در پی آن هستید، هم اصل عقیده باطل است و هم روش آن ناکارآمد. بی شک فهم و تفسیر آیات و روایات نیازمند دقت و کاوش است اما دقتی مناسب با تحلیل متون دینی نه این روش که ابتدا تمام فرض های مختلف پیرامون یک گفتار تصور شود و آنگاه به رد تک تک گزینه ها بپردازیم تا یک گزینه باقی بماند. این روش، راه صحیحی برای تفسیر نیست تا قصد الگو برداری از آن را برای متون روایی داشته باشیم. (پیرامون این مطلب به مقالات پاورقی مراجعه کنید.[۱])

با این حال، حتی اگر این روش صحیح باشد، باز صرف عمر در متون سخت علمی روشی درست برای این هدف نیست، زیرا اولاً دامن متون روایی از چنین پیچیدگی و سختی پاک است. ثانیاً آشنایی با متون روایی خود نیاز به کارگاه دارد. سزاوار است روایاتی از موضوعات مختلف گزینش شوند تا علم آموزان، هم با سبک بیان معصومین (ع) آشنا شوند و هم قواعد آموخته شده در ادبیات و اصول فقه را با نظارت استادی مسلط به کارگیرند. غور در کتب علما بدون وارد شدن به روایات، مانند قدم زدن در کنار ساحلی است که فقط رطوبت دریا بر صورت انسان می نشیند. برای آموختن شنا باید وارد دریا شد.

سخن آخر

بی شک، ضرورتی که در تغییر کتب موجود حوزه وجود دارد، در کمترین زمینه ای وجود دارد. رهبری سالها پیش مطالبه سرعت علم آموزی طلاب را مطرح کردند و این روش لاک پشتی را رد کردند. اگر بخواهیم قدمی به سمت این مطالبه برداریم، تغییر کتاب های موجود به کتاب های آموزشی استاندارد از گام های اول است. هزاران افسوس که آنچه امروز از دست طلاب بر سر تحصیل کتب غیر آموزشی می رود، جوانی ایشان است که جایگزینی ندارد.

[۱] باز کردن درب احتمالات بی پایان به بهانه نگاه عمیق!، هادی چیت ساز، سایت فقاهت و تمدن سازی اسلامی؛ و شاخصه های مشرب فلسفی در تفسیر متن، علیرضا ذبیحی، سایت فقاهت و تمدن سازی اسلامی.