✴️شیخ انصاری(ره) و راه پیش رو

?امروز سالروز وفات شیخ اعظم(ره) است؛ شیخ فقاهت و پارسایی، اسوه زهد و بندگی. حقیقت این است که ما هر چه از همت بلند و زهد و تعبد شیخ اعظم بگوییم، کم گفته ایم. اما این بدان معنا نیست که غیر معصوم را در منزلت معصوم(ع) بنشانیم و این محبت و ارادات، مصداق حب الشیء یعمی و یصم گردد و اجازه درست دیدن و خوب شنیدن را از ما بستاند. در ادامه به برخی از این جهات می پردازیم:
۱. مکتب علمی شیخ انصاری(ره): به باور نگارنده فقط سه شخصیت در تاریخ فقهی شیعه دارای مکتب هستند: شیخ الطائفه طوسی(ره)، ملا امین استرآبادی(ره) و شیخ انصاری(ره). شیخ انصاری از ذهنی قوی، دقیق و فوق العاده برخوردار است. وقتی وارد بحثی می شود، به تمام ابعاد آن اشراف دارد و از هیچ غث و سمینی نمی گذرد. اما در کنار آن از ضعف هایی نیز رنج می برد مثل:
?الف: اختلاط روش فلسفی و فقهی: شیخ وقتی وارد بحث های تفسیری می شود و آیه یا روایتی را پیش روی خود می بیند، مثل فیلسوفی دقیق، تمام احتمالات ممکن در آیه یا روایت را شمارش می کند. برای همین نیز برای سه کلمه «لا سهو فی السهو» ۱۸ احتمال می شمارد! یا در تفسیر آیه نباء دقت فرا عرفی را جایگزین فهم عرف کرده و می فرماید: آیه از نوع سالبه به انتفاء موضوع است. یعنی وقتی فاسقی خبر نیاورد، پس خبری در کار نیست! این اختلاط، فراتر از یک مساله عادی فقهی بلکه یک خطای بزرگ علمی است. همین امر باعث شد تا بعد از شیخ گفته شود: اجتهاد یعنی چاه کندن با سوزن!
?ب: توسعه شگفت آور اصول عملیه: توسعه اصول عملیه، به معنای ضعف فقاهت در یک مکتب فقهی است. زیرا به معنای اقرار به بن بست است. فقیه کسی است که با ادله عقلی و نقلی مساله را پاسخ گوید و زود تسلیم بن بست نشود. همان طور که فقهای قبل از شیخ کمتر بدان محتاج می شدند. یا در معاصرین از آیت الله بروجردی(ره) زیاد نقل شده است که ایشان هم کمتر کارشان به اصول عملیه می افتاد.
?ج: دامن زدن به مسائل زائد علم اصول: جالب است بدانید که شیخ(ره) از جمله کسانی است که با صراحت می پذیرید برخی مباحث مانند مقدمه الواجب هیچ اثری در هیچ فتوای فقهی ندارد ولی تعجب از این است که با این حال، اولین اصولی شیعه است که مقدمه الواجب را حدود ۳۰۰ صفحه گسترش می دهد!
۲.مشی سیاسی اجتماعی: اجتناب از فضای سیاسی اجتماعی و ایفای نقش فرعی در فضای عمومی جامعه اسلامی از مصائب همیشگی عصر غیبت کبری بوده و اختصاص به فقیه خاصی ندارد. البته این بدان معنا نیست که این سو و آن سوی جامعه شیعی، فقیهی صدای دادخواهی برنیاورد و از ملت رنج کشیده حمایتی نکند؛ بلکه مقصود این است که حوزه شیعه بما هو حوزه، به عنوان یک نهاد، دغدغه رسمی و شناخته شده ای در این عرصه نداشته است.
?مثلا: در مواجهه با رضاخان، حوزه قم یا نجف بما هو یک نهاد بزرگ، ظهور و بروز جدی نداشت گرچه شهید مدرس(ره) سینه به سینه او می ایستاد و می گفت: می خواهم که سر به تنت نباشد! یا در ملی شدن نفت، حوزه قم نقش زیادی نداشت گرچه آیت الله کاشانی در وسط میدان بود و خون دل می خورد!
?شیخ انصاری(ره) از جمله ساکت ترین فقهای شیعه است. با اینکه مرجعیت ایشان مصادف شد با استعمارگری های انگلیس و روس و پیدایش بابیت و بهائیت و جدا شدن برخی از مناطق از ایران و هزار مصیبت بزرگ دیگر، ولی صدایی از حوزه نجف بلند نشد و شیخ در قامت مرجعیت، ورود ممتاز و خاصی نکرد. حتی برخی آشنایان به تاریخ روحانیت بر این باورند که هیچ مرقومه ای از شیخ در طرد و نفی بابیت ثبت نشده است! در حالی که بابیت به دنبال منسوخ کردن اسلام بود و می رفت که توفیقات گسترده ای را نصیب خود سازد.
?گسترش اصل استصحاب در حد ۶۰۰ صفحه، مقدمه الواجبی که اذعان به بی فایده بودن آن دارد به ۳۰۰ صفحه، نقل قول های خسته کننده و بی رویه در جای جای مباحث فقهی اصولی، نشان می دهد که ذهن شیخ اعظم(ره) خیلی هم درگیر مسائل پیرامونی خود نبوده است وگرنه بعید است بتوان در آن فضای درد آلود دنیای اسلام به این مسائل پرداخت!
?در هر حال این نوشتار به دنبال تنقیص شخصیت شیخ اعظم(ره) نیست. تنها به دنبال این نکته است که نسل امروز بداند از کجا ضربه می خورد و چرا حوزه ما هنوز هم که هنوز است کمر راست نکرده است و در دوره قجری سیر می کند، گویی نه انقلابی شده و نه دنیا تغییر کرده است.
◾️ محمد تقی اکبرنژاد، ۲۷ اسفند۹۵