?جناب استاد محمدرضا نائینی در بحث مشتق، مثالهایی را به عنوان ثمره فقهی این بحث ذکر کردند که به توفیق الهی در سه بخش به بررسی و پاسخ آنها می پردازیم.
? اما اولین مثال:
?ایشان در توضیح یکی از ثمرات بحث مشتق این طور استدلال کردند که: خدای متعال در آیه «ولاینال عهدی الظالمین» می‌فرماید که عهد امامت به ظالمین نمی‌رسد. اگر ظالم تنها در متلبس حقیقت باشد، بدان معناست که ظلم فعلی مانع عهد امامت و خلافت است وگرنه اینکه کسی در گذشته مشرک هم باشد که ظلم عظیم است، مخلّ نخواهد بود. اما اگر در ماانقضی عنه المبدا حقیقت بدانیم، شرک گذشته خلفای ثلاثه مانع از عهد امامت و خلافت خواهد شد. بر این اساس، یک مبحث مهم اعتقادی به مساله مشتق بستگی دارد.
?پاسخ:
?اینکه گفته شده، استفاده حقانیت تشیع از این آیه، به مساله مشتق بستگی دارد، جای شگفتی است! زیرا:
۱.  از نظر منطق علمی و محاجّه با خصم درست نیست ما به ادله‌ای استناد کنیم که در میان خود شیعه نیز اختلافی است. زیرا مشهور بین علمای اصولی شیعه این است که مشتق در ماانقضی عنه المبدا مجاز است و تنها در متلبس به مبدأ حقیقت دارد. طبق نظر مشهور، آیه در خدمت اهل سنت خواهد بود!! زیرا بر این اساس، تنها ظلم و شرک فعلی مخلّ به عهد امامت است، نه آنچه که در گذشته بوده است.
۲.  ما با وجود ادله قرآنی بسیار روشن مانند آیه اکمال دین و انفاق در حال رکوع و امثال آنها از یک‌سو و روایات فراوان و محکم مانند حدیث غدیر خم، برای اثبات حقانیت تشیع چه نیازی به امثال این آیه داریم؟ اساسا درست نیست ما عقاید خود را_ چه در میان خود و چه در مقام محاجه با خصم_ به مسائل متزلزل و اختلافی مانند مشتق بند کنیم.
۳.  مگر اهل سنت مدعی هستند که خلافت خلفاء مصداق امامت حضرت ابراهیم(ع) است که پس از ابتلائات فراوان و در کبر سن به آن دست یافتند؟ آن آیه می‌‌تواند ناظر به نحوه خاصی از امامت باشد که برخی از انبیاء(ع) در مراحل تکمیل درجاتشان به آن می‌رسیدند. اما خلافت که غرض از آن طبق نظر خصم، تنظیم امور دنیاست، چیز دیگری است که اصلا عصمت در آن مدخلیت ندارد!
?باز تاکید می‌کنم ما از ورود به تفسیر این آیه آن هم بر اساس مسائلی که در شیعه اختلافی است و حتی طبق نظر مشهور شیعه، آیه دلالت بر ضرورت عصمت امام(ع) نمی‌کند، دنبال چه هستیم و چه ضرورتی و چه کمبودی ما را به این عرصه می‌کشاند؟! به جدّ بر این باورم که استناداتی از این قبیل نه تنها به نفع ما نیست که ما را آسیب‌پذیرتر نیز خواهد کرد.
?با سپاس، محمد تقی اکبرنژاد

▪️منتظر بررسی مثالهای بعدی استاد نائینی در یادداشت های آتی استاد اکبرنژاد باشید.