?بسته جامع اجتهادی و خطوط اصلی اجتهاد شیعه

?پیش از قضاوت درباره اینکه چه شخص یا جریان فکری از خطوط اصلی اجتهاد شیعی عدول کرده یا نه، لازم است خطوط اصلی را مشخص کنیم. همان چیزی که برخی، پیش از تعیین آن، درباره جریان علمی مؤسسه فقاهت قضاوت کرده و می کنند.
?اصلی ترین وجه امتیاز اجتهاد شیعی، در مقابل اجتهاد اهل سنت از یکسو و جریان های روشنفکری از سوی دیگر، تأکید آن بر خط علم و اجتناب از غیر آن است. طبق منطق اجتهادی شیعه، تمام گزاره های دینی یا باید مصداق علم باشند یا به علم ختم شوند. برای همین نیز در حجیت خبر ثقه یا شهرت قدما یا حتی اصول عملیه به دنبال أدله قطع آور هستیم. روی این حساب است که دسته ای را مانند خبر ثقه می پذیریم و برخی را نیز مانند قیاس، عقل ظنی وتفسیرهای ذوقی پس می زنیم. همانطور که رهبر معظم انقلاب(دامت تأییداته) نیز به این اصل مهم تاکید دارند:
«حوزه می‌خواهد چه كار كند كه اسمش تحول باشد؟ اگر تحول را به معناى تغيير خطوط اصلى حوزه‌ها بدانيم – مثل تغيير متد اجتهاد – قطعاً اين يك انحراف است. تحول است، اما تحول به سمت سقوط. شيوه‌ى اجتهادى كه امروز در حوزه‌هاى علميه رایج است و علماى دين به آن متكى هستند، يكى از قوى‌ترين و منطقى‌ترين شيوه‌هاى اجتهاد است؛ اجتهاد متكى به يقين و علم، با اتكاى به وحى؛ يعنى از ظن به دور است و استنباط ما استنباط علمى و يقينى است. اين ظنون خاصه‌اى هم كه وجود دارد، همه‌ى این‌ها حجيتش بايد يقينى و قطعى باشد. حتّى اعتبار اصول عمليه‌اى كه ما در فقه از آن استفاده می‌کنیم، بايد اعتبار جزمى و قطعى باشد.» (۱۳۸۹/۸/۲۹)
?تفکر شیعی با تأکید بر علم، راه را بر تمام جریان های موسوم به روشنفکری بسته است. عمده أدله آنها در حوزه دین شناسی أعم از مبانی کلامی یا فقهی، از دو حال خارج نیست: یا به عقل ظنی می انجامد یا به برداشت های سست و غیر معقول از متون دینی.
?این منطق در «بسته جامع اجتهادی» نه تنها تضعیف نشده، که بر رنگ و عمق آن افزوده شده است. کافی است در بخش دوم کتاب «کلام فقاهی»، ذیل بخش «انسان شناسی فقاهی»، به مبحث «عقلانیت الهی» ص۳۳۳ مراجعه کنید. نیز در کتاب «نظام معرفتی فقاهت» در بخش دوم، ضمن بحث از «دامنه حجیت عقل»، بحث «عقل ظنی» ص ۸۹ را از نظر بگذرانید. همین طور بحث «قیاس» ص۱۸۹ از همین کتاب را مطالعه نمایید. در این مباحث خواهید دید که استدلالهای اقامه شده بر بطلان این ادله مردود، تواناتر از استدلالهای متداول در کتب اصولی موجود است.
?مقام معظم رهبری(دام ظله العالی) هم، روی آوردن به این نوع اجتهاد را مردود و انحرافی جدی می دانند:
«امروز هم تحت هر نامى كسانى به این جور اجتهادها روى بياورند، مردود است. اينكه حالا دنيا اين را از ما نمى‌پسندد، اين حرف فقهى در دنيا خريدار ندارد، يا اين را صريحاً بگويند يا نگويند، اما در دلشان اين باشد و این‌ها را به يك استنباط غلطى بكشاند، اين مردود است… فتوا داده شده: تلاش صلح‌آميز هسته‌اى جمهورى اسلامى به دليل اينكه موجب سوء ظن قدرت‌های بزرگ است، ممنوع است! خوب، غلط كردند سوءظن دارند.» (مقام معظم رهبری،۱۳۸۹/۸/۲۹)

?خط دومی که برای اجتهاد شیعی می توان در نظر گرفت_که البته در نهایت به همان خط اول باز می گردد_ اصرار بر روش های عقلایی در تفسیر متن و پرهیز از برداشت های ذوقی است. برای همین نیز از همان آغاز، مباحث الفاظ مورد توجه قرار گرفت. در این بخش فقها می کوشند تا روش های عقلایی در جمع أدله را، روشن سازند.
?مقام معظم رهبری(سلمه الله) در ضمن بیان دیگری، به همین ضابطه اشاره می کنند و برسلامت آن صحه می گذارند:
«روش رايج فقها، بدين ترتيب است اولاً، استفاده از ظواهر و علاج مشكلات ظواهر و امارات؛ و هنگامي كه فقيه دستش از امارات كوتاه شد، مراجعه به اصول، و پيدا كردن اصلي كه اين جا مجراي آن است؛ و اگر معارضه ای ميان اصول وجود داشته باشد، علاج كردن آن معارضه و ديگر مشكلات باب اجراي اصول … و بالاخره از آب در آوردن مسأله ي فقهي» (مقام معظم رهبری،۱۳۶۸/۰۴/۲۰)
?این مهم، یکی از مسائل مورد تأکید در «بسته جامع اجتهادی» بوده است. در این بسته، دو علم تحت عناوین «منطق تفسیر متن» و «ادبیات دین» گنجانده شده است. در «منطق تفسیرمتن» به دنبال تکمیل مباحث الفاظ در قالب یک منطق جامع تفسیری بوده ایم؛ تا نه تنها آنچه که در اصول موجود هست، بلکه ضوابط بسیار دیگری که برای جلوگیری از برداشت های ذوقی لازم است، منقّح و مبیّن گردد.
?بنابراین خطوط اصلی اجتهاد شیعی، نه تنها در «بسته جامع اجتهادی» تضعیف نشده؛ که جداً و محقّقاً پر رنگ نیز شده است. از اساس نیز این بسته به همین منظور تنظیم شده است. تمامی امید و آرزوی نگارنده هم این بوده و هست که بتواند قدم هایی هر چند خُرد، در مسیر إعتلای تشیّع راستین و حوزه های علمیه بردارد. به توفیق الهی.
?محمد تقی اکبرنژاد، ۲۱ اسفند۹۵