سومین کنگره بین‌المللی علوم انسانی اسلامی، امروز یکشنبه ده آبان ماه از ساعت ۸:۰۰ صبح از سوی بنیاد صدرا آغاز به کار کرد. این همایش در سالن همایش های بین المللی صدا و سیما تهران برقرار بود. گفتنی است پژوهشگران موسسه ی فقاهت و تمدن سازی اسلامی نیز از مدعوین کمسیون فقه و حقوق اسلامی این همایش بودند. استاد ابوالقاسم علیدوست سخنران اول کمیسیون فقه و حقوق اسلامی این همایش بودند و محور سخنرانی ایشان “ظرفیت های فقه در مواجهه با مسائل دینی معاصر” بود. آیت الله علیدوست گفتند حدود ۱۰۰۰ سال پیش اهل سنت سعی کردند با طرح استصلاح یا مصالح مرسله به مسائل نو پاسخ دهند؛ سپس به تدریج منابع دیگری هم بر فقه خود افزودند تا جایی که کثرت منابعشان تا ۴۰ عدد رسید. ایشان در ادامه گفت این بحث طبیعتا اختصاص به اهل سنت ندارد و ما نیز باید پاسخگوی مسائل جدید باشیم البته پاسخی که سه ویژگی را دربر داشته باشد:

1. فنی باشد(داخل در هنجارهای فقه باشد).
2. کارآمد باشد(بر اساس فقه کشف نه فقه معذریت)
3. نظام ساز باشد.

ایشان در تبیین مفهوم شناسی کلیدواژه های بحث گفتند:

• فقه: روش استنباط احکام است.
• فقه: دانش کشف شریعت است.(طبیعتا این حیث و حیث قبلی بخاطر بشری بودن خطابردار هستند)
• شریعت: بخش دستوری و قانونی دین است: این حیث چون مِن الله و بواسطه ی معصوم است و در آن بشر هیچ نقشی ندارد خطا در آن راه ندارد.

مدیر موسسه فقهی خاتم الاوصیا در بخش دیگری از مباحث خویش به بیان پیش فرض های بحث پرداخت و آن ها را اینگونه برشمرد:

• فقه موظف به پاسخگویی است.(اندیشه شمول در گستره ی شریعت)
• پاسخ باید بر اساس فقه کشف باشد نه فقه عذر.
• نظام دار باشد نه اتمیک، سلولی و ناهمگن.
• قیه قانونگذار نیست بلکه صرفا کاشف قوانین الهی است.(ان الحکم الا لله)
• مسائل و حوادث نوپیدایی وجود دارد که براحتی مصداقی از مصادیق عمومات، اطلاقات و قواعد کلان کهن نیستند.

آیت الله علیدوست همچنین ظرفیت های فقه را اینگونه برشمردند: اولا باید به ظرفیت های منابع استنباط توجه داشت:

• عقل
• نصوص قرآنی عام: متدولوژی روش ائمه در استدلال به آیات: چراکه قرآن کتابی است جامع، جهانی و جاودان؛ در نتیجه غیر از نصوص معمولی محدّد به زمان و مکان است.
• نصوص روایی قاعده ساز: علینا القاء الاصول و علیکم التفریع

ثانیا برخی از منبع واره های نگاشته شده باید به منابع و ادله ی اربعه ارجاع داده شود: همچون عرف، مصلحت و … . ثالثا توجه داشتن به ابزارهای تفسیر نص ماند نصوص مبیّن مقاصد رابعا لزوم نظام وار دیدن شریعت. ایشان در نتیجه گیری و خاتمه ی بحث خویش بیان داشتند دانش فقه(نظام استنباط) قابل ترمیم، تکمیل و توسیع(نظام تحول متکامل) است و اجتهاد در اجتهاد به معنای فوق، صحیح است ولاغیر. سپس استاد غفوری به عنوان ناقد جلسه گفتند: اگر عرف به عقل برمی گردد و پلی است برای رسیدن به عقل، دیگر منبعیتی برای عرف نباید قائل باشیم. استاد علیدوست در پاسخ گفتند: بنده هم تاکید کردم منابع فقه منحصر در همان ادله ی اربعه می باشد؛ اما عرض این بود که بسیاری از تعینات و تجسمات عرف بوسیله ی پیشینه کاوی، واکاوی یا پسینه کاوی به عقل بر می گردد و از مصادیق عقل عملی است. بطور مثال بحث بیع معاطاة که از راه سیره قابل حل نمی باشد؛ اما با بازگرداندن آن به ضرورت عقل عملی قابل حل و تایید است. سخنران دوم کمیسیون فقه و حقوق اسلامی استاد رشاد بودند که حول موضوع فلسفه ی اصول فقه صحبت کردند. ایشان در تعریف علم فلسفه اصول فقه گفت: این علم جزء فلسفه های مضاف به علوم و از معرفت های درجه دو بشمار می رود. این علم، اصول فقه را مورد مطالعه قرار می دهد و اهداف و غایات آن و موضوعات و مسائل آن را بررسی می کند. در واقع این علم “معرفت فرا نگر عقلانی” درباره ی اصول فقه است. ایشان سپس به ذکر مسائل و بخش های مختلف فلسفه ی علم اصول با تاکید بر دستگاه بودن و نظام واره بودن این علم پرداختند و گفتند: اصول منطق است و دانش روش شناختی است.